Республикалық бюджеттің көздері – салықтар мен басқа да міндетті төлемдерді құқықтық реттеу

             Астаналық көпсалалы гуманитарлы-техникалық  колледж

 

 

 

 

 

 

Реферат

 

 

 

 

Тақырыбы: « Республикалық  бюджеттің көздері – салықтар мен                басқа да міндетті төлемдерді құқықтық реттеу»

 

 

 

 

Орындаған:Кунжаксина М.

Тексерген:Мукатаева М.С.

 

 

 

 

 

                            Астана қаласы 2011-2012  оқу жылы

                                          

                                         Мазмұны:

 

 

1. Кіріспе. Қазақстан Республикасының Салық жүйесі

2. Салық жүйесіне түсінік және салық жіктемесі

 3. Қазақстанда салық жүйесінің қалыптасуы мен даму кезеңдері

 4. Қазақстан Республикасының қазіргі салық жүйесі

5. Салық түрлері

 6. Қазақстан Республикасының Салық Кодексінен үзінділер

          7. Қолданылған әдебиеттер

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

           Салық жүйесіне түсінік және салық жіктемесі

«Салық» ұғымымен «салық жүйесі» ұғымы тығыз байланысты. Мемлекетте алынатын салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлем түрлерінің, оны құру мен алудың нысандары мен әдістерінің, принциптерінің, салық заңдары мен салыққа қатысты нормативті актілердің, салық қызметі органдарының жиынтығы мемлекеттің салық жүйесін құрайды.

Экономикалық жағынан салық жүйесі мемлекеттің, аймақтардың және муниципалды құрылымдардың қызметін қаржылай қамтамасыз етуге байланысты әр түрлі мемлекеттер, мемлекет пен салық төлеуші арасындағы, әр түрлі салық төлеушілер арасындағы, сондай-ақ оған тікелей қатысушы заңды және жеке тұлғалар арасындағы күрделі өзара байланысты әлеуметтік-экономикалық қатынастардың жиынтығын құрайды.

Салық жүйесіне қажетті  негізгі талаптар мыналар:

• салық құрамы дәл анықталуы қажет. Ол үшін салық заңдылығында мемлекетте алынатын салықтардың толық тізімі мазмұндалуы керек;
• салық жүйесі салық төлеушілер үшін салықтан жалтару тиімсіз болатындай етіп жасалуы тиіс;
• салық жүйесінің қарапайымдылығы. Бұл әсіресе, салықтың дұрыс төленуі үшін бақылауды жүзеге асыруда маңызды;
• салық жүйесі салық төлеушінің өз қаражатын өндіріске салуына ықпал етуі керек.

Жалпы, салық жүйесі мемлекеттің  қаржы көздерін жасақтаудың ең негізгі  құралы болуымен қатар, ел экономикасын қайта құруға, өндірістің ұлғайып, дамуына  және саяси-әлеуметтік шаралардың толығымен  жүзеге асуына мүмкіндік туғызады.

Қазақстанда салық жүйесінің  қалыптасуы мен даму кезеңдері

1991 жылға дейін, яғни КСРО ыдырағанға дейін елде көбінесе экономиканы басқарудың әміршіл-әкімшіл жүйесіне, бағаларға қатаң мемлекеттік реттеуге сәйкес келетін салық жүйесі қызмет етті. Бюджеттің басты кіріс көздерінің бірі болған айналым салығы тіркелген бөлшек сауда және көтерме сатып алу бағаларын қолдануға және мемлекеттік реттеп отыруға бағытталған болатын. Қазақстан егемендікке ие болғаннан кейін 1991-1995 жылдары қабылданған бірқатар заңдарға сәйкес республикада жаңа салық жүйесі қалыптасты.

1991 жылдың 25 желтоқсанынан бастап біздің елімізде тұңғыш салық жүйесі қызмет ете бастады. Ол «Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі туралы» заңға негізделді.

  Бұл заң салық жүйесін құрудың принциптерін, салықтар мен алымдардың түрлерін, олардың бюджетке түсу тәртібін белгілеген алғашқы құжат еді. Осы заңға сәйкес Қазақстанда 1992 жылғы қаңтардың 1-нен бастап 13 жалпы мемлекеттік салық, 18 жергілікті салықтар мен алымдар, 11 жалпыға міндетті жергілікті салықтар мен алымдар енгізілді.

Дегенмен, өмірге келген әрбір  жаңа құбылыста кездесетін ерекшеліктермен  қатар кемшіліктер де бұл заңда  да орын алды, яғни ҚР алғашқы салық  жүйесінде бірқатар шешімін таппаған мәселелер болды. Атап айтсақ, біз  салық жүйесін құрғанда елемізде жиынтықталған ғылыми және практикалық  тәжірибе болған жоқ. Салық қызметі  де, салық төлеушілер де мұндай жаңа бастамаға психологиялық жағынан дайын еместігі көрінді. Салық жүйесінде дүниежүзілік тәжірибеде қолданылып келген салық салу принциптері сақталмады. Сондықтан бұл салық жүйесінің нарықтық қатынастардың талабына толығымен жауап беруге мүмкіндігі болмады. Ең бастысы, салық жүйесінің өндірісті дамытуға еш ықпал етпеуі, бюджет кірісін құрудағы өз ролін жете атқара алмауы, яғни салық көзі табыс не пайда емес, керісінше тұтыну болды.

Салық санының көптігі, айналымды анықтаудың қиындығы, шектен тыс дәлелсіз берілген салық жеңілдіктері, салық ставкаларының бір салық  түрі бойынша бірнеше түрлі болуы, халықаралық салық салу негіздерінің тыс қалуы және т.б. кемшіліктер  салық жүйесін одан әрі реформалаудың  қажеттігін көрсетті.

ҚР Үкіметі 1995 жылдың басында салық реформасының ұзақ мерзімді тұжырымдамасын қабылдап, онда еліміздің салық жүйесі мен заңнамасын бірте – бірте халықаралық салық салу принциптеріне сәйкестендіру көзделді. Осыған байланысты «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» 1995 жылғы сәуірдің 24-нде ҚР Президентінің заң күші бар жарлығы шықты. Ендібұрынғы 42 салықтар мен алымдар едәуір қысқартылып, олардың саны 11 болып қалды. ҚР Президентінің 1999 жылғы шілденің 16-сындағы № 440-I заңына сәйкес заң мәртебесін алды. Осы уақыт аралықтарында Президент жарлықтарымен және ҚР заңдарымен бұл заңға өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. Осы уақыт аралығында Президент жарлықтарымен және ҚР заңдарымен бұл заңға бірнеше рет өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. 2002 жылға дейін мемлекеттік бюджеттің кірістерін негізінен 17 салықтар мен басқа да міндетті төлемдер құрады.

Бұл заңда қамтылған  барлық базалық принциптер 1995-1999 жылдар аралығында жүзеге асырылды. Бұл әлеуметтік салыққа, амортизация саясатына, айналымнан алынатын салықты жоюға, ҚҚС-ты халықаралық  принциптерге сәйкестендіруге қатысты  еді.

 

   Осы уақыт ішінде экономика, экономикалық қатынастар құрылымы, мемлекет пен салық төлеушілердің өзара қарым-қатынасы, тіпті адамдардың ділі (менталитеті) де айтарлықтай өзгеріске ұшырады. Мемлекет, бір жағынан, салық саясатының мақсатын, міндеті мен қызметін терең түсінді, екінші жағынан, экономикалық қатынастардың көптеген тұстары қолданыстағы салық заңдылығында қамтылмай қалды. Осы және Қазақстан экономикасында болып жатқан оң өзгерістер жаңа салық заңын талап етті.

           Қазақстан Республикасының қазіргі салық жүйесі

1995 жылдың 24 сәуірінде қабылданған  ҚР Президентінің «Салықтар және  бюджетке төленетін басқа да  міндетті төлемдер туралы» заң  күші бар жарлығы салық жүйесіне  оңтайлы өзгерістер енгізді. Олардың  қатарына қолданылып келген салықтар  мен салықтар мен алымдар санының  46-дан 11-ге қысқартылуы, салық  салу принциптерінің дүниежүзілік  тәжірибеге сай өзгертілуі, халықаралық  салық салу тәртібінің енгізілуі,  салықтардың нышанына, белгілеріне  қарай топталуы, сонымен қатар бұл құжаттың көптеген заңдармен тығыз байланыстылығы, салықтық әкімшіліктің жаңа ережелерінің енгізілуі салық жүйесіндегі басқа да түбегейлі өзгерістер жатады. Әрине мемлекттің нарықтық экономикалық қатынас талабына сай дамуы жағдайында салық жүйесінің бір орында, өзгеріссіз қалуы мүмкін емес. Алайда қысқа уақыт аралығында қабылданған шексіз өзгерістер мен толықтырулардың енгізілуі нәтижесі оның әлі де болса жетілмегендігін көрсетеді.

Бүгінгі күні республикада салық заңдарының барлық негізгі  кемшіліктері ескерілген, әрі жетілдірілген  жаңа Салық кодексі дайындалып, 2001 жылдың 12 маусымында қабылданды.

Уақыт ағымының әсеріне, заман  талабына сай қабылданған Салық  кодексінде келесідей мәселелерді  шешуге басты назар аударылған.

Біріншіден , барлық шаруашылық субъектілеріне салықтандырудың тең жағдайын жасау.

Екіншіден , кейбір жекелеген категориядағы салық төлеушілерге берілген жеңілдіктерді жою арқылы салық жүктемесін жеңілдету.

Үшіншіден , салық заңдылығы жөніндегі барлық ережелер мен нормаларды тікелей қызмет ететін заң мөлшерінде біріктіру.

Төртіншіден, салық заңдылығының тұрақтылығын қамтамасыз ету.

Әрине, салық заңдылығында өзгерістер мен толықтырулар болашақта  да жүргізіліп отырылады.

      Өйткені экономикалық қарым-қатынастар бір орында тұрып қалмайды, ол жаңа даму сатысына көшкен сайын салық заңдылығының да сол экономикалық саясатқа сай өзгертіліп отыруы керек. Сондықтан өзгерістің енгізілуі де заңды.

 Бірақ, кодекс бойынша енді жаңадан енгізілген өзгерістер жылына бір рет енгізілуі тиіс. Енгізілген өзгерістер келесі жаңа жылдың басынан бастап күшіне енеді. Бұл ереже біржағынан салық төлеушілерге жаңа енгізулерге алдын ала дайындалып, операциялар мен қаржы шешімдерін жоспарлауға мүмкіндік берсе, екінші жағынан салық қызметкерлерінің жұмысын жеделдетуге және жеңілдетуге көп әсерін тигізеді.

Салық кодексі 2002 жылдың 1 қаңтарынан бастап күшіне енді. Ол салық салудың ойластырылған құқықтық негізін құрудың түпкілікті міндетін шешуге бағытталған.

                           Салық түрлері

Жаңа Салық кодексіндегі салықтардың, салық сипатындағы алымдардың тізбесі мыналарды құрайды:

Салықтар:

1. Корпорациялық табыс салығы
2. Жеке табыс салығы
3. Қосылған құнға салынатын салық
4. Акциздер
5. Жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнаулы төлемдері
6. Экспортқа шығарылатын шикі мұнайға салынатын рента салығы
7. Әлеуметтік салық
8. Жер салығы
9. Көлік құралдарына салынатын салық
10. Мүлік салығы
11. ҚР жасалған келісім-шарттары бойынша өнімді бөлу жөніндегі үлесі

 

   

 

 

 

   Қазақстан Республикасының Салық  Кодексі:

13-бап. Салық төлеушiнiң құқықтары      

1. Салық төлеушi:  
      1) салық қызметi органдарынан қолданылып жүрген салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдер туралы, Қазақстан Республикасының салық заңнамасындағы өзгерiстер туралы ақпарат, салықтық нысандарды толтыру тәртiбi бойынша түсiндiрмелер алуға;  
      2) Қазақстан Республикасының салық заңнамасында реттелетiн қатынастарда жеке өзi не өзiнiң өкiлi арқылы немесе салық консультантының қатысуымен өзiнiң мүдделерiн бiлдiруге;  
      3) осы Кодексте белгiленген жағдайларда салықтық бақылау нәтижелерiн алуға;  
      4) салық органында Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген тәртiппен бекiтiлген мемлекеттiк қызметтер көрсету стандарттарын, салықтық өтiнiштердiң белгiленген нысандарының бланкiлерiн және (немесе) электрондық түрде салық есептiлiктерi мен өтiнiштерiн беру үшiн қажеттi бағдарламалық қамтамасыз етiлiмдi тегiн алуға;  
      5) өтiнiш бойынша салық органында бұрын өзi тапсырған салық есептiлiгiнiң көшiрмесiн алуға;  
      6) салық қызметi органдарына салықтық бақылау нәтижелерi бойынша салықты және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердi есептеу мен төлеу жөнiндегi түсiндiрмелердi табыс етуге;  
      7) салық органы салықтық өтiнiш алған кезден бастап екi жұмыс күнiнен кешiктiрмей салық мiндеттемесiн, сондай-ақ мiндеттi зейнетақы жарналарын есептеу, ұстау және аудару, әлеуметтiк аударымдарды есептеу және төлеу бойынша мiндеттемелердi орындау бойынша бюджетпен есеп айырысудың жай-күйi туралы жеке шоттан үзiндi көшiрме алуға;  
      8) салықтық өтiнiш бойынша осы Кодексте белгiленген тәртiппен және мерзiмде мынадай:  
      салықтық берешектiң, мiндеттi зейнетақы жарналары мен әлеуметтiк аударымдар бойынша берешектiң жоқ екендiгi туралы;  
      салықтық берешектiң, мiндеттi зейнетақы жарналары мен әлеуметтiк аударымдар бойынша берешектiң жоқ екендiгi (бар екендiгi) туралы;  
      резидент еместiң Қазақстан Республикасындағы көздерден алынған табыстар мен ұсталынған (төленген) салықтардың сомасы туралы анықтама түрлерiн алуға;  
      9) салықты және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердi төлеу жөнiндегi салық мiндеттемесiн орындау мақсатында төлем құжатын толтыру үшiн қажеттi деректемелер туралы мәлiметтер, сондай-ақ салықты және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердi төлеу тәртiбi туралы ақпаратты салық органына көрсетiлген ақпарат үшiн өтiнiш жасалған кезден бастап бiр жұмыс күнi iшiнде алуға;  
      10) осы Кодексте және Қазақстан Республикасының басқа да заңнамалық актiлерiнде белгiленген тәртiппен салықтық тексеру нәтижелерi туралы хабарламаға және (немесе) салық қызметiнiң жоғары тұрған органының хабарламаға жасалған шағымды қарау нәтижелерi бойынша шығарған шешiмiне, сондай-ақ салық қызметi органдарының лауазымды адамдарының iс-әрекетiне (әрекетсiздiгiне) шағым жасауға;  
      11) салықтық құпияның сақталуын талап етуге;  
      12) осы Кодекске сәйкес салық қызметi органдары көрсететiн мемлекеттiк қызметтердi тегiн алуға;  
     

13) салықтық тексеру жүргiзу барысында салық қызметi органдарының лауазымды адамында туындаған сұрақтарды жазбаша тiркеуге және осы сұрақтар көрсетiлетiн құжатты онымен келiсуге;  
      14) берiлуi Қазақстан Республикасының салық заңнамасында, Қазақстан Республикасының трансферттiк баға белгiлеу туралы заңнамасында, сондай-ақ Қазақстан Республикасының акцизделетiн тауарлардың жекелеген түрлерiн өндiру мен олардың айналымын мемлекеттiк реттеу туралы заңнамасында тiкелей көзделген ақпарат пен құжаттарды қоспағанда, салық салу объектiлерiне және (немесе) салық салуға байланысты объектiлерге жатпайтын ақпарат пен құжаттарды бермеуге құқылы.  
      2. Салық төлеушi Қазақстан Республикасының салық заңнамасында реттелетiн қатынастарға осы Кодексте белгiленген тәртiппен электрондық тәсiлмен қатысуға құқылы.  
      3. Салық төлеушiнiң Қазақстан Республикасының салық заңнамасында көзделген өзге де құқықтары бар. 
      Ескерту. 13-бапқа өзгерту енгiзiлдi - ҚР 2010.04.02 № 263-IV (2010.01.01 бастап қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.    

  14-бап. Салық төлеушiнiң мiндеттерi      

1. Салық төлеушi:  
      1) осы Кодекске сәйкес салық мiндеттемелерiн уақтылы және толық көлемде орындауға;  
      2) салық қызметi органдары лауазымды адамдарының Қазақстан Республикасының салық заңнамасын анықталған бұзушылықтарды жою туралы заңды талаптарын орындауға, сондай-ақ олардың қызметтiк мiндеттерiн атқаруы кезiндегi заңды қызметiне кедергi жасамауға;  
      3) нұсқама негiзiнде салық қызметi органдары лауазымды адамдарының салық салу объектiсi және (немесе) салық салуға байланысты объект болып табылатын мүлiктi зерттеп-тексеруiне жол беруге;  
      4) Қазақстан Республикасының трансферттiк баға белгiлеу туралы заңнамасында көзделген ақпарат пен құжаттарды беруге;  
      5) бақылау-кассалық машиналарды қолдануға және оларды қолданудың осы Кодексте белгiленген тәртiбiн сақтауға; 
      6) дара кәсiпкердiң (осы Кодекстiң 43-бабында белгiленген жағдайларды қоспағанда) кәсiпкерлiк қызметтi, жекеше нотариустың, жеке сот орындаушысының, адвокаттың, тұрақты мекеменiң, резидент емес заңды тұлғаның қызметiн тоқтатуына, заңды тұлғаның бөлiну жолымен қайта ұйымдастырылуына және (немесе) таратылуына байланысты құжаттық тексерудi жүргiзу туралы салық органына салықтық өтiнiш беруге мiндеттi. 
      

2. Салық төлеушi осы Кодексте көзделген өзге де мiндеттердi орындайды. 
   

 

 

      15-бап. Салық агентiнiң құқықтары мен мiндеттерi      

1. Салық агентiнiң, егер  осы Кодексте өзгеше көзделмесе, салық төлеушi сияқты құқықтары  бар және сондай мiндеттерi болады.  
      2. Салық агентi сондай-ақ:  
      1) осы Кодекстiң ерекше бөлiмiне сәйкес төлем көзiнен ұсталатын салықты дұрыс және уақтылы есептеуге;  
      2) салық төлеушiден тиiстi салықты ұстауға және оларды осы Кодексте көзделген тәртiппен және мерзiмдерде бюджетке аударуға;  
      3) салық төлеушiлерге төленген табыстардың, сондай-ақ ұсталған және бюджетке аударылған салық сомасының есебiн жүргiзуге, оның iшiнде әрбiр салық төлеушi бойынша жеке-жеке жүргiзуге;  
      4) тiркелу есебiнде тұрған жерi бойынша салық органына осы Кодекстiң ерекше бөлiмiнде белгiленген тәртiппен салық есептiлiгiн табыс етуге мiндеттi.  
      3. Салық агентi осы Кодексте көзделген өзге де мiндеттердi орындайды.