A.Bakıxanov - Gülüstani-İrəm

Üsmi xanədanına aid və bu hadisələri təsvir edən bir nüsxədə (salnamədə) yazıldığına görə, onlar beşikdəki uşaqları belə öldürürmüşlər. Şabran çayının sağ kənarında olan bu məşhur şəhərin xarabaları, indi də buranın böyüklüyünü və abadlığını göstərməkdədir. 

Bu fəth və müzəffəriyyət xəbəri üsmi Əhməd xana çatdıqda o, Əli Curuq adlı bir nəfəri ayrı bir qoşunla Quba üsyançılarının köməyinə göndərdi. Bunlar Əhməd xanın qaynatası alpanlı Hacı    Qaibin və müskürlü   Hacı Davudun bacısı oğlu Nəzirin təhriki   ilə öz əmirləri   Sultan Əhməd xan ibni-Əhməd xan ibni-Hüseyn xana qarşı üsyan etmişdilər. Az bir mühasirədən sonra, Xudad qalası alındı. Sultan Əhməd xan  da qaçdığı zaman tərəfdarları ilə bərabər ələ keçib öldürüldü. Onun südəmər körpə oğlu Hüseynəli xanı, tərəfdarlarından bəzisi,   gizlicə Axtı kəndinə aparıb saxladılar. Hüseynəli xan, rus padişahı Pyotr gələn vaxt, onun əmrilə    gəlib öz irsi mülkünə    sahib oldu. Hüseynəli xan, göstərdiyi ixlas və xidmətlərinə görə, Nadir şahın əsrində də, iltifatə nail olmuşdu. Nadir şah Səlyanı da qabaqkı qərar üzrə ona bağışlamışdı. Xülasə, Xudad fəth edildikdən sonra, Əhməd xan   üsmi öz qoşunu, mal-dövlətlə öz tərəfinə çəkdiyi aqquşalılar və sair yerlilərlə bərabər, Qaziqumuğun başçısı Surxay    ibni-Gəray ibni-Əli bəylə ittifaq edərək, Müskürə   gəldi. Oradan   da Hacı Davud və Quba əhalisi ilə birləşərək, otuz minə yaxın qoşunla gedib Şamaxı şəhərini mühasirəyə aldı. Lakin o öz məqsədinə çatmayaraq geri qayıtdı. Şamaxı əhalisi, şəhərin ətrafını hasarla möhkəmləndirib,  müskürlüləri qarət etməyə başladılar. Əhməd xan üsmi,   Xasfulad    ibni-Əmir Həmzə üsmini bir dəstə ilə Müskürün    mühafizəsinə təyin etdi. Özü isə, qış qurtarandan sonra,    Dərbəndin Kafiri adlı səhrasında, Şamaxını almaq üçün Surxay xan və başqaları ilə ittafaq etdi. 

Gəray xan şamxal buna mane olaraq xəbər göndərdi ki, mən İran dövlətinin qulluqçusuyam, əgər siz Şamaxının üzərinə yürüsəniz, mən də sizin mülkünüzün üstünə gələcəyəm. Buna görə, Əhməd xan öz mülkünü qorumaq üçün getmədi. Surxay və Hacı Davud isə, öz adamları və üsminin qoşunundan bir dəstə ilə gedib, Şamaxını 15 günlük mühasirədən sonra, sünnilərin köməyilə, hicri 1124-cü (=1712) ildə aldılar. Şiələri qətl-qarət etməkdə heç bir şey əsirgəmədilər. Bu hadisə zamanı, Şirvanın yeni bəylərbəyisi Hüseyn xan və 400.000 tümən dəyərində malları olan 300 nəfərdən artıq rus taciri öldürüldü, malları da talan edildi. 

Bir azdan sonra, Surxay və  Hacı Davud əhvalatı Osmanlı dərbarına yazıb bildirərək, o dövlətin himayəsi altına keçdilər. Sadir olan fərman mucibincə  Hacı Davud bəy Şirvan hakimi təyin olundu. Sarı Mustafa paşa da bir dəstə qoşunla onun köməyinə göndərildi. Beləliklə, Surxay xanın bu işlərə müdaxilə etmək yolu bağlandı. Bu səbəbə onların arasına ziddiyyət və ayrılıq düşdü. Şəki ölkəsinin bir çox mahallarına sahib olan Surxay, Gəncəni almağa yürüş etdisə də məqsədə çatmadan geri döndü. Ondan sonra, Osmanlı dövlətinin fərmanı mucibincə, Zaxurlu Əli Sultan paşa ləqəbilə Şəki məmləkətinin və ona əlavə edilən Zaxur sancağının bəylərbəyisi təyin edildi. 

Get-Gedə İrəvan, Gəncə, Gürcüstan və Şirvanın bir çox yerləri Rum dövlətinin ixtiyarına keçdi. Əhməd xan üsmi, Hacı Davudun şərrini dəf etmək və osmanlılarla müharibə etmək bəhanəsilə Şirvana gəldi. Şah Təhmasib tərəfindən yazılan fərmanın məzmunundan anlaşıldığına görə, o özünü İran dövlətinə tərəfdar göstərirmiş, həqiqətdə isə, qarət fikrində idi. Bu zaman rus padişahı Pyotrun gəlməsindən xəbər tutub öz mülkünə qayıtdı. 

Qolikov,[İstinad: Qolikov (İvan İvanoviç)--rus tarixçisidir, 1735-ci ildə anadan olmuş  və 1801-ci ildə vəfat etmişdir. Əsərlərindən  ən məşhuru «Böyük Pyotrun fəaliyyəti» adlı kitabdır.] Pyotrun fəaliyyətindən bəhs edən tarix əsərində yazır ki, İran dövlətində səltənət işlərinin qarışıqlığını, Şirvanda rus tacirlərinin qarət edilib öldürülməsini nəzərə alaraq, rus padişahı Pyotr hicri 1134-cü ( = 1722) ildə, həziran (iyun) ayının 15-də Hacı Tərxana gəldi, İran vilayətlərinə bu məzmunda bir müraciətnamə

yazdı: 

«Ləzgilərin əmiri Davud bəy və Qaziqumuq əmiri Surxay öz padişahlarına yağı olub, hicri 1125-ci (=1713) ildə, Şamaxı şəhərini yürüşlə almış, rus tacirlərini qətl və qarət etmişlər. Bu xüsusda, Hacı Tərxan bəylərbəyisi onların yanına adam göndərmişdi, biz də şahın hüzuruna elçi göndərdik, lakin bu vaxta qədər bir təsiri olmadı. İran padişahı bu fitnəkarların öhdəsindən gələ bilmir. Buna görə, biz özümüz onlara tənbih etmək və intiqam almaq

fikrilə o tərəfə  gəlirik. Hər kəs öz yerində rahat oturub asayişi pozmazsa, bizim qoşunumuzdan ona heç bir zərər və ziyan toxunmaz; əksinə, fəsad əhlinə kömək edənlər və ya qaçanlar padişahın qəhr və qəzəbinə düçar olacaqlar». 

Bu zaman Əmir   Mahmud Əfqan,    Sultan Hüseyni   İsfahanda mühasirə etmişdi.  Oğlu Təhmasib mirzə, vəliəhd və  naibüssəltənə sifətilə Qəzvinə gəlmişdi. O, qoşun tədarük edərək, atasını mühasirədən xilas etmək istəyirdi. Lakin süstlüyü və bacarıqsızlığı üzündən heç bir iş görə bilmirdi. Pyotr öz konsuluna, yeni Gilanda sakin olan vəkili Avraamova bir fərman yazdı ki, şah və ya dövlət başçılarından kim ilə mümkün olsa danışıq aparsın. İran hökumətini himayə etmək və fəsad əhlini dəf etmək vədəsilə, sərhəd boyundakı vilayətlərin rus dövlətinə verilməsi xüsusunda bir şərtnamə bağlasın. Bundan sonra, 9.000 draqun, 20.000 qazaq, 30.000 tatar və 20.000 kalmıqdan ibarət olan 79.000 atlını qurudan yola saldı. Özü də, təmuz (iyul) ayının 18-də, içində 22.000 nizami piyada qoşun və 5.000 muzdur olan 271  gəmi və qayıqla dənizdən yola düşdü. İmperatora Çahartəpə adlı yerdə,    Adil Gəray xan    şamxalın itaətini və lazımi yardım göstərəcəyini bildirən   ərizəsi yetişdi.  Buna görə, həmin ayın 24-də Çeçen adasından poruçik Lopuxina 30 nəfər çaparla şamxalın yanına göndərdi ki, müraciətnamələri Şirvan və Dağıstan ölkələrinə yaysın. Sonra özü sahilə çıxıb, qoşun çıxarılacaq yeri təyin etdi. Əsgərlər də, həmin ayın 28-də Aqraxan çayının ağzından sahilə çıxdılar. Sulaqdan üç mil uzaqda, ordugah təyin edilib, ətrafı səngərlərlə möhkəmləndirildi. 

Padişah özü baş  əmirlərlə gecələr gəmidə olurdu, çünki quru yol ilə  gələn süvarilərin və atların çatmasını bir neçə gün burada gözləmək lazım idi. Bu süvari dəstəsinin gecikməsinə yolun çətinliyi, su və ələfin azlığı və İndiri kəndinin əhalisilə aparılan müharibə səbəb olmuşdu. Bu kəndi almaq üçun, briqadir Veteraninin komandası altında 4 draqun polku göndərildi, onlara taşpırıldı ki, müqavimət göstərildikdə kəndi alıb dağıtsınlar, şamxala tabe olmaqla, yoldan keçənlərə mümaniət göstərən və qonşu nahiyələri qarət edən o igid tayfanı, başqalarına ibrət olmaq üçün, cəzalandırsınlar. 

Kəndin yaxınlığında, dar bir yerdə, yerli əhalidən 5000 nəfər həmin ayın 23-də onların üzərinə töküldü. Draqunlardan 70 nəfərini öldürüb bir qədərini də yaraladılar. Axırda, polkovnik Naumov qoşunu bu dar yerdən çıxartdı, bir az döyüşdən sonra, kəndi alıb dağıtdı və ona od vurdu. Əhalidən 300 nəfəri öldürüldü, sağ qalanları da qaçdılar. 

Süvari qoşun və atlar əsas orduya gəlib çatandan sonra, Pyotr 200 nəfər əsgəri və 1000 nəfər kazağı, xəstələrlə bərabər, Aqraxan səngərində, qayıqları da onun sahilində qoydu. Dərbənd üçün təyin edilmiş gəmiləri Soymonovun komandası altında yola salıb köçdü. Avqust ayının 7-də çox çətinliklə Sulaqdan keçildi. Orada, Yaxsay əmiri Sultan Mahmud, şamxalın elçisi ilə birlikdə gəlib, 850 baş qaramal və 9 baş cins at peşkəş gətirdilər, öz ixlas və itaətlərini bildirdilər. Beləliklə, o şanlı padişahdan çox iltifat görüb, öz hüquqlarının təsdiqinə də nail oldular. 

Pyotr hər yerdə ordunun pişdarları ilə qabaqda gedirdi. Şamxalın əmrilə  yollar üzərində quyular qazılmasına baxmayaraq yenə  bir para mənzillərdə su azlığından tənglik çəkilirdi. Avqustun 12-də, şamxal Adil Gəray xan, Tarxunun bir ağaclığında istiqbala gəldi; şəhər xaricində ordunun çadırları qurulmuşdu. Padişah qoşunların hamısının toplanmasını gözləyərək, üç gün orada qalacaq idi. Ertəsi gün, şamxal padişahı qonaq çağırdı. Şəhəri və ətrafı nəzərdən keçirdikdən sonra, süfrə başında cürbəcür söhbətlər danışıldı. Şamxal bu səfərdə iştirak etmək üçün qoşun vermək arzusunda olduğunu bildirdi, o isə qəbul etmədi. Şah orduya qayıtdıqdan sonra, Dərbənd naibi, qorçular yüzbaşısı İmamqulu bəyin vəkilləri hüzura gəldilər. İxlas göstərib padişahın onları himayə edəcəyinə qarşı razılıq etdilər. 

Polkovnik Naumov, başqa bir əfsər və 12 kazakla, padişah ordusunun gəlməsi üçün lazım olan işləri yoluna qoymaqdan ötrü Dərbəndə getdi. Naibin göstərişi ilə, iki şimal dərvazasında, həmin gün gəmi ilə gəlmiş olan ruslardan qarovulçu qoydular. Dərbənd qalabəyisi Sultan, bu hadisədən əvvəl İran padişahının dərbarına getmişdi. Məmləkətin naibi həmişə yerli əhalidən olub qalanın mühafizəsi də onun öhdəsində olardı. 

Rus padişahı avqustun 16-da Tarxudan hərəkət edib, 18-də Ötəmiş mülkünə gəldi. Bir əfsəri üç nəfər kazakla Qaytaq üsmisinə tabe olan o yerin hakimi Sultan Mahmudun yanına göndərib tabe olmağı ona təklif etdi. Sultan Mahmud isə elçiləri öldürdü; özündən, üsmi və sairlərindən topladığı 16 min qoşunla rus ordusunun üzərinə hücum etdi, nəticə də məğlub oldu. Rus süvariləri, onları Ötəmiş şəhərinin üç milliyinə qədər təqib edərək, bir çoxlarını öldürdülər və beş yüz evdən ibarət olan bu şəhəri 6 başqa kəndlə bərabər qarət edib yandırdılar. 15 min qoyun və qaramal bunların əlinə keçdi. Əsir düşən bir neçə nəfər də padişahın əmrilə öldürüldü.

Rus qoşunu avqustun 21-də  Dərbəndə girdiyi gün, istinin şiddətindən, suyun azlığından və tozanaqlı bərk küləkdən çox əziyyət  çəkdi. Dərbənd şəhərinin xaricində, naib İmamqulu bəy bir dəstə üləma və sair əsnaf ilə, gümüş açarı bir məcməinin içərisinə qoyub, istiqbal mərasimi ilə təqdim edərək, razılıq və təşəkkür izhar etdi. Pyotr nizami yürüş və əsgəri musiqi ilə qalaya daxil oldu, 203 top ələ keçdi. Piyada qoşun şəhərə yaxın olan dəniz sahilində, draqun, kazak və sairdən ibarət olan süvari qoşun da Mollakəndi çayı kənarında yerləşdi. Bəndər münasib olduğuna görə, gəmilər də bu çayın ağzında dayandı. Dərbənd şəhərini hər iki tərəfdən müdafiə etmək üçün, bir neçə gün ərzində təcili olaraq, biri Mollakəndi çayı, digəri isə Orta Buqam çayı kənarında iki qala tikdirildi. Naib İmamqulu bəy, general-mayorluq rütbəsi və xanlıq ləqəbilə Dərbənd hökumətinə və yerli qoşun sərkərdəliyinə təyin edildi. 

Poruçik Lunin, bir dəstə  qoşunla dəniz yolu ilə Bakıya göndərildi ki, yeni müraciətnaməni çatdırmaqla oranın hakimlərini və əhalisini itaətə  cəlb etsin. Bir neçə gün ərzində, Yalama ilə Bəlbələ  çayları arasında olan bütün Dərbənd və Müskür  ətrafı rus əsgərlərinin əlinə keçdi. Müskürün bütün kəndləri əhalinin iğtişaşı üzündən xaraba qalmışdı. Ancaq Dədəli kəndində Hacı Davudun daş hasarlı evi qalmışdı, qarovulçular burada sakin oldular. 

Lunin Bakıdan qayıdıb  ərz etdi ki, Bakı əhalisi onu şəhərə buraxmadı... Pyotr qəzəblənib istədi ki, onları zorla tabe etsin, lakin qayıtmasına səbəb olan maniələrə görə, o bu işi gələn ilə qoydu. 

Dərbənd xaricdən, dağdan dənizə doğru çəkilmiş iki hasarla əhatə edilmişdir. Daxildən isə, dörd hissəyə bölünmüşdür. Bu hissələr bir-birindən divarlarla ayrılır. Birincisi hamıdan yüksək və daha kiçik olan Narınqaladır. Ruslar əvvəlcə buranı aldılar və əhalisini tamamilə çıxarıb kənara göndərdilər. Padişah özü burada sakin oldu. Ortadakı iki hissədə naib, tacirlər və xalq əsnafının evləri, karvansaralar və sair yerləşmişdi. Padişah burada olduğu zaman, boş qalan və Dubaru adı ilə məşhur dördüncü hissədə iki qazarma, yəni saldatxana və bir də sursat ambarı tikildi. Gəmilərdən sursat çıxaran zaman şiddətli bir tufan qalxdı, gəmilər elə zədələndilər ki, onlara dolan suyu kəsmək mümkün olmadı. Axırda lövbərləri kəsdilər, tufan gəmiləri sahilə atdı. Gəmilərdə olan ərzaq isə xarab oldu. Həmçinin, Hacı Tərxandan 30 gəmi ilə gətirilən sursat da Aqraxan bəndərində bu hala düşdü. Azuqə hər cəhətdən çox az qalmışdı. Bu ətrafda da iğtişaş olduğundan, taxıl ələ gətirmək mümkün deyildi. Buna görə, qoşunun Rusiyaya qayıtması lazım görüldü. 

Rus padişahına bir nəticə  əldə etmədən geri qayıtmaq çox ağır gəlirdi. O, xüsusilə  Bakını alıb, Kür çayı ağzında ticarət üçün böyük bir şəhər bina etmək və bu çay ilə yuxarı gedərək, Gürcüstan məsələsini də yoluna qoymaq istəyirdi. Bunlardan başqa o, Astarabad vasitəsilə Hindistan ilə ticarət əlaqəsi yaratmaq fikrində idi. Xülasə, qoşunun bir hissəsini Dərbənd qalasının mühafizəsinə təyin edib, eylulun (sentyabrın) əvvəllərində geri qayıtmağı qərara aldı. Heç bir hadisə üz vermədən Aqraxan səngərinə çatdı. Aqraxan çayının Sulaqdan ayrıldığı yerdə, Səlib qalası adlı bir şəhər bina etdi. Bu yerin suyu, otu və meşəsi olduğundan dağıstanlıların təcavüzünün qarşısını almaq və Dərbənd yolunu qorumaq üçün böyük əhəmiyyəti vardı. Gəmilərin hərəkətini təmin etmək üçün Sulaq çayında iri sütunlar və ağaclardan böyük bir bənd bağladı ki, Aqraxan çayının suyu artsın. Bu ağacların bəzisi indi də suyun içərisində görünməkdədir. 

Don kazaklarının atamanı  Krasnoşşekov, 1000 nəfər kazak və yeni gəlmiş 40.000 qalmıq ilə Həmri mülkünə gedib, bir çox qətl və  qarət edərək 350 nəfər əsir və 11.000 qaramal gətirdi. İmperator, Gürcüstan valisinə və ermənilərin böyük xəlifəsinə də elçi və məktublar göndərdi. Nəvaziş izhar edib, özünün yenə oralara gələcəyi haqqında xatircəmlik verdi. Səlib qalasında mühafizlər təyin etdikdən sonra, bütün süvari qoşunu quru yol ilə yola saldı. Özü də Aqraxan bəndərini çox möhkəmləndirib, sentyabrın 26-da gəmi ilə təcili surətdə Hacı Tərxana getdi. Onun ardınca piyada qoşunu da general-admiral qraf Apraksin gəmilərlə yola saldı. Qoşun yolda tufana düşərək, çox çətinliklər çəkdi. 

Pyotr təşrini-əvvəlin (oktyabrıı) 4-də Hacı Tərxana gəlib çatmışdı. Gilan hakiminin himayə xahiş edən ərizəsi yetişdi. 5 gün içərisində gəmilər hazırlandı və səfər tədarükü görüldü. Həmin ayın 10-da polkovnik Şipov və Soymonov iki batalyon saldatla Gilana getdilər. Pirəbazar bəndərinə çatdıqdan sonra, Yazıkov ordunu aparmaq üçün arabadan ötrü Rəştə göndərildi. O zaman, Təhmasib mirzə tərəfindən rus padişahı dərbarına vəziri-əzəmin mülazimi İsmayıl bəy elçi təyin edilmişdi. O, Talış dağlarından keçərkən, dənizdə rus gəmilərini görüncə, Gilana qayıdıb Rəştə getdi. Buranın əhalisi, Gilan vəzirinin evində məsləhətləşdikdən sonra cavab verdilər ki, İran padişahının icazəsi olmadan, rus qoşunlarını öz ölkələrinə buraxa bilməzlər. Buna görə də, gəmidə qalmağı onlara təklif etdilər. 

Ruslar Pirəbazarı aldılar. Gilan vəziri polkovnik Şipov ilə görüşdü. Onların, rus padişahı əmrilə, himayə üçün gəldiklərinə xatircəm olunca, polkovniki bir dəstə qoşunla Rəştə aparıb şəhərin kənarında bir karvansarada yerləşdirdi. Lakin sülh etmək meyli olmadığından, elçini (İsmayıl bəyi) cürbəcür bəhanələrlə Rusiyaya getməyə qoymurdu. 

Hicri 1135-çi ( = 1722) ildə, təşrini-axırın (noyabrın) 23-də, Mir Mahmud İsfahanı aldıqdan sonra, Şah Təhmasib Qəzvində taxta oturdu. Vəzir, elçini göndərməmək xüsusda onun hüzuruna bir ərizə yazdı və cavabına müntəzir oldu. Ruslar bu əhvalatdan xəbər tutaraq cürbəcür vasitələrlə elçini gəmiyə aparıb saxladılar. Şah tərəfindən qasid gəldiyi zaman konsul Avraamov gizlicə onun istiqbalına çıxdı. Hiylə və təməhsiləndirmək vasitəsilə fərmanın məzmununu bildi. Fərmanda elçinin göndərilməməsi əmr olunurdu. Beləliklə, qasidi o qədər yubatdı ki, ta Soymonov elçini kanuni-saninin (yanvarın) əvvəllərində, «saat xoşdur» bəhanəsilə gecə yarısı, iki gəmi ilə yola saldı. Gilan vəziri, fərmanı aldıqdan sonra, elçinin göndərilməsindən xəbərdar olub qəmgin oldu. O, hakimlərin və yerli əhalinin məsləhəti ilə, müharibə tədarükü görmək və qoşun toplamaqda idi. Polkovnik Şipov da tədriclə Pirəbazardan müharibə ləvazimatı və sursat gətirdib öz işini görürdü.  

Mart ayında, Soymonov öz məmuriyyəti mucibincə şəhər üçün yer intixab etməkdən ötrü, gəmilərdə bir dəstə qoşunla Kür çayı ağzına getmişdi. Bu zaman, gilanlılar rus qoşununa geri qayıtmağı təklif etdilər. Polkovnik onlara belə cavab verdi: əvvələn, getmək üçün gəmilərimiz yoxdur, ikincisi də, bu təklifi bizə İran padişahı etməlidir. Axırda iş müharibə ilə nəticələndi. Gilanlılar əllərində olan dörd top ilə, bütün günü karvansaranı topa tutdular. Polkovnik gündüz sakit durdu, gecə 1000 nəfər saldat göndərdi. İki tərəfdən şəhərin üstünə elə töküldülər ki, gilanlılar özlərini toplaya bilmədilər, bir çoxları öldürüldü, qalanları da qaçdılar. General-mayor Levaşovun komandası altında yeni qoşun gəldi, şəhəri aldılar və onun qərb tərəfində, Qəzvin yolu üzərində bir qala bina etdilər. Şərq tərəfdən də karvansaranı qala kimi bərkitdikləri üçün şəhər arada qaldı. 

Həmin il təmuz (iyul) ayının 6-da, general-mayor Matyuşkin 9 gəmi ilə Bakı bəndərində  lövbər atdı. Bu gəmilərdə 4 polk qoşun var idi; polk o zaman, 1000 nəfərə yaxın əsgərdən ibarət idi. Sonra, İsmayıl bəyin Şah Təhmasib adından Bakı əhalisinə yazmış olduğu məktubu göndərdi. Məktubda qalanın təslimi təklif edilirdi. Sultan və Bakının əyanları elçiləri şəhərə buraxmadılar... 

Ayın 21-də general sahilə  qoşun göndərdi. Şəhərdən də bir çox süvari bayıra çıxıb, müharibəyə girişdilər və məğlub olaraq geri döndülər. Ruslar səngər düzəltməyə məşğul oldular, yeddi gəmi də yaxınlaşıb, qalanın toplarını susdurdular. Qumbaraların atəşindən şəhərə böyük yanğın düşdü, qalanın hasarı bir yerdən dağıldı. Ayın 26-na təyin edilmiş yürüş, şiddətli tufan nəticəsində mümkün olmadı və gəmilər pərakəndə düşdü. General yenə təslim haqqındakı danışığı təzələdi. Şəhər alındı, 72 top, barıt, güllə və sair bir çox ləvazimat ələ keçdi. 700 nəfərdən ibarət olan qala mühafizləri, öz sərkərdələri Dərgahqulu bəylə Rusiya dövlətinin xidmətinə daxil oldular. Ölkənin hökuməti Dərgahqulu bəyə həvalə edildi. Şəhərin qalabəyisi--sultanı, Dərgahqulu bəyin təhrikilə, Davud bəyin dostudur deyə həbsə alınaraq Rusiyaya göndərildi. Dərgahqulu bəy, axırda xəyanətdə müttəhim edilərək, işdən kənar edildi, rus komendantları hökumət işlərini öz əllərinə aldılar. 

Yazılı mənbələr və  şifahi xəbərlərdən anlaşıldığı üzrə, Dərgahqulu bəy ibni-Heybət bəy ibni-Məhəmmədhüseyn bəyin keçmiş babaları... gilanlı Xan Əhməd hadisəsi zamanında, hicri 1000-ci ( = 1592) ildə, Şirvana gəlib Bakıda mülk sahibi və yüzbaşı rəisi olmuşdular. Onların imarət və qalalarının xarabaları Ramana kəndində indi də mövcuddur. Xalq arasında belə bir rəvayət məşhurdur ki, Əmir Hacan, Bülbülə və Ramana kəndləri xan kəndidir. 

Dərgahqulu bəy keçmiş  zamanda Bakı sultanını öldürüb xan ləqəbilə  hakimiyyətə keçmişdi. Cürbəcür tədbir, vəsilə və  əhalinin ittifaqı ilə şahın dərbarı tərəfindən də təsdiq olunmuşdu. Buna görə, yeni sultan ancaq qalanın komendantlığı vəzifəsilə kifayətlənirdi. 

Davud    bəy və Surxay   bəy Bakını almaq   istəyirdilər. Lakin Dərgahqulu xan ləzgi qoşununu, şəhərin yarım ağaclığında, o zamandan bəri Qanlıtəpə adlanan bir təpə yaxınlığında pis bir surətdə məğlub etdi. Dərgahqulu xanın qardaşı Hüseyncan bəy də bu davada öldürüldü. Bundan sonra Şabran və Qabıstan mahallarında çapqınçılığa başlayıb, gündən-günə şöhrət tapdı. Ruslar gəldiyi zaman, şəhəri təslim edib, əvvəlki vəzifəsinə təyin edildi, Dərgah xanın hökumət mərkəzi Məşqətə kəndi olub, bağı, imarəti və ovdanları indi də buradadır. Onun qüvvəti və şücaəti xalq arasında məşhurdur. Dərgah xanın, Abdulla bəy Hacı Səlim bəy oğlunu Bakı mahalına hakim təyin etməsi haqqındakı fərmanının tarixindən və sair maddələrdən anlaşıldığına görə, onun hökmranlığı hicri 1143-cü (=1731) ildə də davam edirmiş. Lakin onun hansı ildə rus dövlətindən üz çevirib, bir dəstə tərəfdarları ilə bir müddət Bakı və Şirvan ətrafını çalıb-çapdığı və sonra gedib İran qoşununun əmirləri sırasına keçməsi məlum deyildir. Hicri 1151-ci (=1738) ildə Nadir şahın qardaşı İbrahim xan Carda öldürüldüyü zaman, o da yaralanıb Zəncanda vəfat etmişdir. 

Həmin il eylul (sentyabr) ayının 12-də, bir çox danışıqlardan sonra, hökumət mərkəzi olan Peterburqda, İsmayıl bəy Şah Təhmasib adından rus dövləti başçıları ilə bir müahidə bağladı. Astarabaddan Dərbəndə qədər uzanan bütün sərhəd boyu Rus dövlətinin ixtiyarına keçdi. Rus padişahı da, Şah Təhmasibə kömək etməyi öhdəsinə aldı. 

Osmanlı dövləti Şirvan və Azərbaycan ölkələrinə yiyələnmək fikrində  idi. Müharibə elan etməklə, rus padişahını sərhəd boyundakı vilayətlarə sahib olmaqdan saxlamaq istəyirdi. Vəziri-əzəm İbrahim paşa isə, Rusiya  dövləti ilə  dostluq arzusunda olub, müharibəyə razı olmurdu. Buna görə, elçi göndərib Rusiya dövlətindən xahiş etdi ki, İran ölkəsini tutmaqdan çəkinib, Hacı Davud bəyi də Şirvan hakimi tanısın. İmperator, dostcasına mülayim cavablarla elçini geri qaytardı. Lakin, Gilanın alınması xəbəri Osmənlı dövlətinə çatınca, vəziri-əzəm vasitəsilə təkrar elçi gəlib, bu hadisənin səbəbini soruşdu. O yenə cavabında dedi: mən Rum dövləti ilə əhdnaməni pozmaq fikrində deyiləm, qoşunu da İran ölkələrini ələ keçirmək üçün deyil, bəlkə quldurlardan intiqam almaq və məzlum şahı himayə etmək üçün göndərmişəm. Lakin, gizlicə olaraq, Malaros vilayətləri bəylərbəyisinə fərman yazdı ki, Rum və Krım sərhədlərində 70-80 min qoşun hazırlasın.