Праблематыка твораў Андрэя Макаёнка

Змест

 

Уводзіны………………………………………………………………………….	3
Раздзел I Зацюканы апостал
Глава I У творчым пошуку…………………………………………………..	5
Глава II Вобразы Мамы і Таты ў п’есе “Зацюканы апостал” ………...........	6
Глава III Сын – палітык, змагар, вольнадумец………………………………	8
Раздзел II Як аукнулася і як адгукнулася героям п’есы “Пагарэльцы”…	11
Раздзел III Раздзел III “Кашмар” небяспечнай камедыі…………………	16

 

Заключэнне                                                                   

 

Бібліяграфічны спіс

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Уводзіны

Сярод айчынных драматургаў, якія вывелі камедыю ў сферу значных  грамадскіх праблем, раскрылі яе сацыяльнае прызначэннне, па праву можна назваць  таленавітага беларускага камедыёграфа Андрэя Макаёнка. Яго п’есы заўсёды  выклікалі павышаную цікавасць  тэатральных калектываў і гледачоў. Абапіраючыся на багацце беларускага  фальклору, пісьменнік па-наватарску развіваў традыцыі драматургіі , праўдзіва і ярка адлюстроўваў жыццё народа.

Макаёнак быў усебакова  адораным чалавекам. Пісаць вершы і  замалёўкі пачаў яшчэ ў школьныя гады. У 1941-1942 годы вёў дзённік, пасля  вайны пачаў пісаць апавяданні, драматургічныя творы.  Упершыню выступіў друку  ў 1946 годзе з аднаактавай п’есай “Добра, калі добра канчаецца” (“Чырвоная  змена”). Да пачатку 50 гадоў напісаў  яшчэ некалькі аднаактовак , якія вызначаюцца  адметнай мастацкай выразнасцю, праблемнасцю, актуальнасцю: “Перад сустрэчай” (1950), “Жыццё патрабуе” (1950), “Крымінальная  справа” ( 1951), “Першае пытанне” ( 1952), “Аксеніна цялушка”, а таксама  шматактавыя п’есы “Ворагі”, “Узыходы шчасця”, “Выйгрыш”.

Працуючы ў часопісе “Вожык”, ён пісаў гумарэскі, фельетоны (пад  псеўданімамі), сатырычныя апавяданні. Папулярнасцю карысталася рубрыка “Выбачайце, калі ласка”, заснавальнікам і асноўным аўтарам якой быў А. Макаёнак. Вожыкаўскія публікацыі пісьменніка вызначаліся бескампраміснай вастрынёй выкрыцця розных прайдзісветаў, махляроў, нягоднікаў.  
Першай сур’ёзнай спробай Макаёнка ў драматургіі з’явілася п’еса “На досвітку”, спектакль па якой быў пастаўлены ў 1951 годзе ў тэатры імя Я. Купалы. Гэта п’еса расказвала пра барацьбу французкіх рабочых за свае правы. І хоць спектакль карыстаўся поспехам, драматург адчуваў, што павінен пісаць пра жыццё не замежных, а працоўных сваёй зямлі: дома было столькі невырашаных праблем, столькі непазбытых бед і недахопаў.

Менавіта гэта грамадскае адчуванне і дапамагло Макаёнку здзейсніць сапраўды творчы подвіг –  напісаць сатырычную камедыю “Выбачайце, калі ласка”, якая нанесла знішчальны ўдар па тэорыі бесканфліктнасці. У  час, калі ў літаратуры дапускаўся паказ  толькі барацьбы добрага з лепшым, драматург вывеў пад святло рампы  канфлікты вялікага грамадскага  напалу, з мастацкай дакладнасцю  і пераканальнасцю выкрыў многія заганы адміністрацыйна-бюракратычнага стылю кіраўніцтва сельскай гаспадаркай. П’еса ўдалася. Яе надрукавалі ў  маскоўскім часопісе “Театр”, паставілі  на сцэне маскоўскага тэатра.

Па часе Андрэй Макаёнак напісаў яшчэ дзве сатырычныя камедыі  – “Каб людзі не журыліся” (1959) і  “Лявоніха на арбіце” (1961), у якіх раскрываліся праблемы сельскайрэчаіснасці, пытанні калгаснага будаўніцтва, паказваліся  людзі з абывацельскай псіхалогіяй, асэнсоўваліся жыццёвыя клопаты.

Амаль дзесяць гадоў А. Макаёнак не прапаноўваў тэатрам  новых п’ес, шукаў новыя сродкі сцэнічнай выразнасці. У выніку напружаных пошукаў узніклі дзве трагікамедыі – палітычны памфлет “Зацюканы  апостал” (1969) і “Трыбунал” (1970). Нягледзячы на прыналежнасць твораў да аднаго жанру, п’есы вызначаюцца непаўторнай адметнасцю і арыгінальнасцю.

Творчасць Андрэя Макаёнка  - самабытная з’ява ў беларускай савецкай літаратуры. Пісьменнік валодаў рэдкім талентам сатырыка-камедыёграфа і баявітым, наступальным характарам, што і абумовіла яго поспех, фенаменальнасць яго асобы.

Важнае месца ў творчасці  драматурга заўсёды займаў пошук.  Таму, невыпадкова, што ў сваіх п’есах ён сінтэзаваў элементы розных літаратурных форм – фельетона, гумарэскі, фарсу, вадэвіля, гераічнай драмы, сатырычнай камедыі, трагікамедыі, акумуліраваў дасягенні народнага тэатра і класічных традыцый.Адным з яго дасягненняў стала трагікамедыя – жанр, у якім драматург спалучыў элементы камедыі і трагедыі, народнага лубка і гераічнай драмы і які ён развіў на нацыянальнай аснове. Такія яго “Трыбунал” і “Зацюканы апостал”

Для рэалістычнага адлюстравання  пачварнага, неверагоднага ў жыцці, пісьменнік выкарыстоўваў гратэскавы від тыпізацыі, падаючы рэальнасць у дэфармаваных, карыкатурных вобразах  і карцінах, разгортваючы дзеянне ва ўмоўна-фантастычным і праўдападобным планах. Выкарыстоўваючы магчымасці гратэску, драматург здолеў перадаць рэзкія кантрасты рэчаіснасці, паставіць глабальныя праблемы, узняцца да значных філасофскіх абагульненняў гістарычнага зместу. Для непаўторнага стылю Андрэя Макаёнка характэрныя сімвал, гіпербала, часам грубы камізм, сатырычнае завастрэнне тыповай рысы, утрыраваны, шаржыраваны вобраз, іншыя асаблівасці.

Лепшыя творы беларускага  драматурга ўвайшлі ў залаты фонд савецкай літаратуры. У Макаёнкавых  тыпах навечна заклеймавана грамадскае зло, з якім так актыўна змагаўся пісьменнік, і сцверджаны самыя светлыя, запаветныя ідэалы нашага сучасніка. [10, c. 17]

Прадмет даследавання –  камедыі Андрэя Макаёнка

Аб’ектам даследавання з’ўляюцца п’есы Андрэя Макаёнка “ Зацюканы апостал”, “Святая прастата”, “ Пагарэльцы”.

Мэта даследавання – выявіць  рознабаковасць і шматграннасць  характараў і вобразаў у п’сах “Зацюканы апостал”, “Святая прастата”, “Пагарэльцы”.

Для таго каб дасягнуць  пастаўленай мэты, неабходны выканаць наступныя задачы:

• пазнаёміцца з жыццёвым і творчым шляхам Андрэя Макаёнка
• прачытаць п’есы “Зацюканы апостал”, “Святая прастата”, “Пагарэльцы”, вызначыць кампазіцыйныя і сюжэтныя асаблівасці камедый
• вызначыць глыбіню канфліктаў узнятых у п’есах і прааналізаваць шматграннасць вобразаў і характараў

 

 

 

Радзел I “Зацюканы апостал”

Глава I У творчым пошуку…

Андрэй Макаёнак – мастак велізарнага грамадзянскага патэнцыялу, высокай палітычнай чуйнасці – уздымае важныя, глабальныя праблемы не толькі з жыцця Савецкай краіны, але і з жыцця краін так званага “свабоднага свету”. Прыкладам можа стаць трагікамедыя “Зацюканы апостал”.

Трагікамедыя “Зацюканы  апостал” , як сказана ва ўступе, - гэта творчы вынік падарожжаў драматурга на чужыя землі. Гэтая звестка не можа не прыгадаць яго раннюю п’есу “На досвітку”, якая таксама была прысвечана зарубежнай тэматыцы. П’еса хоць і мела поспех, але ёй не хапала рэальных уяўленняў пра рэальныя канфлікты пасляваеннага французкага грамадства. У камедыі “Зацюканы апостал” з яе больш абстрагаваным зместам аўтару не было патрэбы ў дакладным  узнаўленні зарубежнага побыту. Яго цікавіла іншае – сутыкненне поглядаў, прынцыпаў, барацьба ідэй. Аўтар не называе краіну ў якой адбываецца дзеянне і гэта, мабыць, правільна, бо ўсё, што паказана ў п’есе, характэрна ўсяму капіталістычнаму свету.

З аднаго боку , “Зацюканы  апостал” успрымаецца як палітычны  памфлет на воўчыя законы капіталізму, а з другога – як своеасаблівы гімн людзям, што сталі відушчымі  і не хочуць далей жыць так , як жылі дагэтуль, - хлуснёй і падманам. [6]

“Зацюканы апостал” – гэта твор аб тым, які трагічны лёс спатыкае ў буржуазна-мяшчанскім асяроддзі  імкненне да ісціны, да пазнання.

У трагікамедыі больш трагічнага зместу, трагічнага гучання, чым камедыйнай бесклапотнасці. Праўда, трагічнае  ў камедыйным творы мае спецыфічны характар, яно больш умоўнае, бо і  сама камедыя ў параўнанні з аповесцю ці раманам вызначаецца большай  умоўнасцю мастацкай вобразнасці; трагічнае ў камедыйным творы звязана з жыццём праз той жа гумар. Галоўным канфліктам п’есы з’яўляецца не сямейны канфлікт, як можна падумаць спачатку, а канфлікт пакаленняў, канфлікт часу. 

Макаёнак даволі ўдала  паказаў усе тыя надзвычай  складаныя сацыяльна-псіхалагічныя  працэсы, абвостраныя калізіі і  канфлікты, якія з’яўляліся характэрнымі для краіны на той час. Увесь маральны змест буржуазна – эксплуататарскага  ладу жыцця, ён паказаў на прыкладзе адной сям’і, якая стала нетыповай для таго часу. Драматург стварыў шэраг вобразаў, якія па сваіх жыццёвых поглядах, думках і мэтах непадобныя адзін да аднаго, негледзячы на тое, што ўсе яны з’яўляюцца роднымі, кроўнымі. “Зацюканы апостал“ вызначаецца асаблівасцямі, якія характэрны для школьнай драмы, батлей, інтэрмедыі, напрыклад адсутнасцю ўласных імён дзеючых асоб, а таксама іранічным выкарыстаннем асобных матываў свяшчэннага пісання. Нягледзячы на малую колькасць герояў у п’есе, усе яны вызначаюцца яркай відавочнай індывідуальнасцю, рознабаковасцю поглядаў на жыццё і гэта тлумачыцца, перш за ўсё, існуючым у грамадстве палітычным рэжымам. [10, c. 77]

Глава II Вобразы Мамы і Таты ў п’есе “Зацюканы апостал”

Спачатку нават здаецца, што перад намі зноў жа “сямейная  драма” : нелады паміж мужам і  жонкай , Татам і Мамай, а таксама  паміж бацькамі і дзецьмі . Тата і  Мама фактычна жывуць на мяжы разводу, адчуваючы ўзаемную непавагу, пагарду, нянавісць. У кожнага свае інтарэсы. Пра гэта мы даведаведаемся з першых рэмарак, з першых рэплік. “ У  пакоі, - зазначае драматург, - Тата і  Мама. Поўная цішыня. Яны не размаўляюць. Але адчуваецца, што калі загавораць, то загавораць моцна. Карацей кажучы, атмасфера пераднавальнічная. Праходзячы адно паўз аднаго, яны неяк староняцца, быццам пабойваючыся, каб між іх не пыхнула кароткае замыканне, не бліснула маланка, не грымнуў пярун”.  Аўтар гэтымі словамі своеасабліва рыхтуе чытача да скандала, да паваротнага моманту, да “адпраўнога пункту” з якога пачнецца ўсё камедыйнае, канфліктнае і нават трагічнае ў п’есе. І вось ён – скандал, выбух, спрэчка, якую так чакалі і мы, і , здаецца, сам аўтар.  Зачэпкай для сваркі паслужыла карціна, для якой спрабуе знайсці месца Мама, і статуэтка, набытая Татам. Кожны, у адпаведнасці з уласным густам , абараняе свой “твор мастацтва”. Ён з’едліва дакарае яе за за адсутнасць густу , за неразуменне прыгожага, яна бачыць у ім распусніка, што захапляецца ўсім пошлым , вульгарным, цынічным. На першы погляд здаецца, што канфліктная сітуацыя грунтуецца на высокароднай аснове: сутыкнуліся розныя прынцыпы, густы, погляды на мастацтва. На самой жа справе калізія абумоўлена глыбокім унутраным канфліктам паміж Татам і Мамай, фактычным распадам іх сям’і. Але ўсё гэта толькі відавочны канфлікт, якому драматург аддае толькі другараднасную роль і нават не завострывае на гэтым увагу. Характары гэтых людзей настолькі розныя, што сам аўтар нават ужо не пытаецца знайсці нешта агульнае ў гэтых дзвух, некалькі блізкіх, людзях. Ён уводзіць вялікую колькасць дэталей, напружаных сітуацый, каб чытачу была бачна мяжа паміж гэтымі людзьмі, каб мы не давалі героям надзеі на шчаслівы фінал, на шчаслівы, а галоўнае на адзіны лёс.

Чытаючы п’есу, мы бачым  у вобразе Таты сытага, накормленага чыноўніка, а ў вобразе Мамы –  разбэшчаную, нахабную выкладчыцу, якая выхоўвае сабе падобных студэнтаў. Але разам яны з’яўляюцца толькі ахвярамі свайго “стылю жыцця”, а, калі казаць дакладней, то яны палі пад цяжкай і прыгнятальнай сілай грошай. Яны хлусяць людзям, хлусяць адзін аднаму, хлусяць самі сабе, бо хлусня – сродак іх існавання: хлусня іх корміць. Але гэта толькі зараз яны такія, раней былі іншыя і гэта падкрэслівае сам Макаёнак у сваіх аўтарскіх рэмарках. Па асобных рэпліках мы можам зразумець, што ў маладосці гэтыя людзі былі лепшымі, жылі больш цікавым і  змястоўным жыццём. Былі ж у Таты некалі пэўныя ідэалы, мары аб справядлівасці, пошукі ісціны, сэнсу жыцця. Нездарма ж у яго бібліятэцы так многа і з густам падабраных кніг. З рэплік Таты відаць, што падабраны яны невыпадкова , а ад шчырай, сапраўднай зацікаўленасці праблемамі палітыкі , сацыялогіі, літаратуры, мастацтва. І цяпер Тата часта успыхне душой – блісне эрудыцыяй, шырокай дасведчанасцю ў падзеях, фактах рэчаіснасці, арыгінальнасцю мыслення, гумарам і жартам. Тата прызнаецца, што вымушаны фальшывіць, хлусіць – гэта выяўляе ў ім чалавека самакрытычнага, які бачыць свае заганы, але не можа ці не хоча ад іх пазбаўляцца: трэба ж жыць самому і карміць сям’ю. Ён разумее, што жыве несумленна, але іначай нельга, бо не пражывеш. Гэтаму можна знайсці падцверджанне і ў наступнай рэпліцы: “А жраць ты хочаш? Хлусня мяне корміць, усіх вас корміць! А стаў бы я гавараць праўду? Мяне вышпурнуць вон! Маёй фірме не трэба праўда. Там трэба прыгожыя словы, якія б зазывалі, заманівалі, прыманівалі. Ты гэта разумеешь? Голад навучыць і табе лгаць!….”

Гэта жыццё, сацыяльныя абставіны, грамадска-палітычныя ўмовы зрабілі  яго такім, які ён з’яўляецца зараз, - чалавекам безаблічным, крывадушным  прыстасаванцам, эгаістам. Мама з Татам  не супраць часам пагаварыць пра  праўду, але “праўда” для іх толькі прыгожае слова,разменная манета, роскаш для такіх як яны. Праўду гаварыць ім забаронена, пры чым гэты бар’ер паставілі яны самі. Мы неяк нават можам мысленна ўявіць сабе яго ўсё папярэдняе жыццё. Вось ён маленькі хлопчык з яскравым , непаўторным унутраным светам, змагар, вольнадумец. Праз некалькі год  - больш разважлівы юнак, у якога агеньчык праўды і барацьбы разгарэўся мацней, нібы ў апошні раз, нібы апошні штуршок перад цішынёй і пакоем. А зараз мы бачым чалавека іншага, не такога, якім ён мог бы стаць, а чалавека, якога выхавала, “выляпіла” грамадства. Ірына Пісьменная трапна падмеціла : “…Мы зусім рэальна ўяўляем, як яго накіроўвалі, загартоўвалі, габлявалі, галілі, стрыглі пад агульны грыбеньчык, пакуль ён не зрабіўся адным з многіх” [ 10, c. 79]