Туристік кәсіпорында персоналды басқаруға кіріспе

Дәріс тақырыбы №1. Туристік кәсіпорында персоналды басқаруға кіріспе

 

Дәріс мақсаты: туристік кәсіпорындағы персоналды басқарудың теориялық аспектілерін қарастыру

 

Түйін сөздер: персонал, персоналды басқару, кадрлар, бөлімшелер, персоналды басқарудың әдістері, бұйрық, шешім, қаулы, жарғы, сұрау әдәсі, әнгімелему, интервью, анкета, тест.

 

Дәріс жоспары

1. Ұйымның қызметін басқарудағы персоналды басқару және оның ролі
2. Адам қызметін басқарудағы объективті қажеттілік
3. Қазақстан Республикасында еңбек ресурсын басқару жүйесін құрастырушы бөлім ретінде

 

Дәріс тезистері

1. Персонал - бұл адамдардың жеке сапаларының күрделі жиынтығы, оның ішінде әлеуметтік – психологиялық қасиеттері басты рөл атқарады, персонал – кәсіпорынның экономикалық және инновациялық  кеңістігінің маңызды бөлігі. Персонал ұйымдағы барлық адамдар ресурстарының жиынтығы. Персонал - бұл ұйымның болашағын анықтайтын стратегиялық фактор, себебі тек адамдар ғана жұмысты орындайды, идеяларды ұсынады және кәсіпорынның әрі қарай дамуына мүмкіншілік береді. Персонал – кадрлар түсінігін қамтитын неғұрлым кең ұғым, сондықтан персоналды басқару негізі болып ұйым мақсаттарына жету, өндірістік жүйелердің қызмет етуіне жұмыскерлердің потенциалын неғұрлым толық және тиімді пайдалану мен дамыту тұрғысынан қарағанда өндіріс процесінде қызметкерлердің  ара қатынасы өте маңызды роль атқарады. Ал кадрлар дегеніміз – кәсіптік біліктілік, әлеуметтік психологиялық, жыныстық, жастық және басқа құрылымдық бөлшектермен сипатталатын кәсіпорын жұмыскерлерінің жиынтығы.

Персоналды басқару –  іс-әрекеттің функционалды ортасы, оның мәселесі кәсіпорынды керек  уақытта, қажетті мөлшерде және талап  етілетін сапада кадрлармен қамтамасыз ету, оларды дұрыс орналастыру және ынталандыру. Персоналды басқару мақсаты  – жалпы ұйымның игілігі мен  жұмыскерлердің жеке мүдделерін ескере отырып, әрекет ететін еңбекке қабілетті  ұжымды қалыптастыру болып табылады. Кәсіпорын персоналы бір мезетте  басқарудың объектісі де, субъектісі де бола алады. Себебі объект –олар  өндірістік процестің бір бөлігі болып табылады.

2. Бөлімшелер – персоналды басқару функцияларын атқарушылар, яғни кең мағынада персоналды басқару құрылымы ретінде қарастырылады. Ұйымда персоналды басқару бойынша негізгі құрылымдық бөлім кадрлар бөлімі болып табылады. Ол кадрларды жұмысқа қабылдау, босату, оқыту, біліктілігін көтеру және қайта даярлау функцияларын  атқарады. Соңғы екі функцияны орындау үшін көп жағдайда кадрларды даярлау бөлімі немесе оқыту бөлімдері құрылады. Ұйымдарда әлеуметтік мәселелерді шешу үшін әлеуметтік зерттеу немесе қызмет көрсету бөлімдері ашылды. Бірқатар ұйымдарда персоналды басқару бойынша директор орынбасарының жетекшілігімен кадрлармен жұмыс істеуге қатысы бар бөлімдерді біріктіретін персоналды басқару жүйелері құрылады.

Персоналды басқару қызметінің құрылымы көп жағдайда ұйымның сипатымен, көлемімен, сол қатарлы ұйымды басқарудың қазіргі әрекет етуші жүйесімен  анықталады. Кіші және орта ұйымдарда  персоналды басқару жөніндегі көп  функцияларды бөлімше жетекшілері, ал ірі ұйымдарда оларды орындайтын жеке өзіндік құрылымдық бөлімшелер қалыптастырады.

Кәсіпорынның персоналын басқару өзара байланысқан келесі іс-әрекеттерден тұрады:

1. Кәсіпорын стратегиясына сәйкес әртүрлі біліктілігі бар жұмысшылар, инженерлер, менеджерлерге деген қажеттілігін анықтау.

2. Еңбек нарығын талдау және жұмысбастылықты басқару.

3. Персоналды іріктеу және бейімдеу.

4. Кәсіпорын қызметкерлерінің мансабын, олардың кәсіби және әкімшілік өсуін жоспарлау.

5. Еңбек етуге қолайлы жағдай жасау.

6. Мотивация жүйесін жасау және т.б.

Персоналды басқару келесі мақсаттарды көздейді:

1. Жалпы мақсаттарға жетуде кәсіпорынға көмек көрсету.

2. Жұмыскерлердің шеберлігі мен мүмкіндіктерін тиімді пайдалану.

3. Кәсіпорында біліктілігі жоғары және қызығушылық танытатын    қызметкерлермен қамтамасыз ету.

4. Жұмыскерлердің өз жұмыстарына барынша толық қанағаттануына, олардың өздерін толық көрсете алуына ұмтылу, ал бұл өз алдына әрбір жұмыскердің осы  кәсіпорында жұмыс істеу тілегін жоғарлатады және адамның потенциалын тиімді пайдалануды меңгеру. Персоналды басқару үшін құрылған мақсаттар жүйесі бір жағынан жұмыскерлердің   әкімшіліктен қандай мұқтаждықты қанағаттандыруды талап етуге құқы бар екендігіне қатысты сұраққа жауап алуы, екінші жағынан персоналды пайдалану бойынша ұйымның әкімшілігі өз алдына қандай мақсаттарға жету үшін адамдарға қандай жағдайлар жасайтынына жауап беруі. Ең жоғарғы мақсат  персоналды басқару жүйелері кәсіпорынның таза табысы адамдардың әлеуметтік қажеттіліктерін өндірісте қанағаттандыру болып табылады. 

3. Персоналды басқару әдістері бұл ұйымның алға қойған мақсаттарына жету үшін басқарушылық объектіге әсер ететін әдістердің жиынтығы.

                                      

 

 

 

                          

 
 

1. Ұйымдастырушы әкімшілік  әдістері еңбек тәртібінің қажеттілігін, жауапкершілікті адамның белгілі  бір ұйымда тікелей директивалық  нұсқауларға негізделген жағдайларда  еңбек ету керектігін түсінген  саналы мотивке (уәжге) бағытталған.  Ұйымдастырушы әкімшілік әдістері  негізінде жетекшінің билігіне, оның құқығына, тәртіпті ұйымдастыру  мәніне және жауапкершілігіне  тіреледі. Ұйымдастырушы әкімшілік  әдістері бұйрық, шешім, қаулы,  жарғы және т.б. жатады.

Бұйрық – басқарушының өкілеттілігін міндетті түрде орындау. Құжаты. Ол жалпы, жеке, ауызша, жазбаша  болуы мүмкін.

Шешім – басқарушының бағынушыға берген оның нәтижесі туралы хабарлама.

Қаулы – белгілі шешім  қабылдауда ұжымдық басқару органдарымен қабылданған акт.

Жарғы – нақты орындаушыға  бағытталған басқару шешімінің  формасы.

2. Басқарудың экономикалық  әдісі – негізгі нәсілдердің  қатарына жатады және келесі  түрде жүзеге асырылады: жоспарлау,  талдау, шаруашылық есеп, бағаның  қалыптасуы, қаржыландыру, ұжымдық  материалдық қорды, таза табысты,  еңбек ақыны пайдалануда өз  билігін жүргізу, экономикалық мүдделерін, жаңа мүмкіндіктерді және пайда болған резервтерді пайдалануға экономикалық тәуелсіздік алуға мүмкіншілік беру.

Персоналды басқарудың экономикалық әдістеріне техникалық экономикалық талдауларда жатады. Экономикалық әдістер басқарудың барлық деңгейінде қолданылады.

3. Әлеуметтік–психологиялық  әдістер еңбек ұжымында кездесетін жеке қарым-қатынастар байланысына әсер ететін арнайы әдістердің жиынтығын білдіреді. Экономикалық - әлеуметтік әсер ету әдістемелері мен тәсілдері көп жағдайда жетекшінің дайындығы, жеке білім деңгейі, ұйымдастырушылық қабілеті мен психология саласындағы білімдерімен анықталады.

Кәсіпорын деңгейінде әлеуметтік–психологиялық әдістердің мына түрлері қолданылады: сұрау, интервью, әңгімелесу, тест, анкета.

Сұрау әдісі – бұл нақты  сұраққа бір жақты жауап беру (иә, жоқ) ақпарат алу үшін қолданылатын әдіс.

Әңгімелесу – сұраққа жауап беру.

Интервью – сұраққа жауап беру арқылы, бірақ барлық алынған жауаптар, сұрақтар жазылып отырады.

Анкета – жазбаша түрде дайын жауапқа жауап беру.

Тест – дұрыс жауапты таңдау.

Персоналдық басқарудың мазмұны  – кәсіпорынның тиімді әрекет етуі мен ондағы жұмыс істейтіндердің жан-жақты дамуын қамтамасыз ету мақсатында жұмыскердің еңбек ету сапасын пайдалану үшін жағдай жасау, кәсіпорын деңгейіндегі жұмысшы күшін қалыптастыру, бөлу, қайта бөлу процестеріне өзара байланысқан ұйымдастырушы экономикалық және әлеуметтік шаралардың көмегімен жүйелі, жоспарлы түрде ұйымдастырылған әсері.

Персоналда басқару жүйесі персоналды басқару мақсаттарының, функцияларының, ұйымдастырушылық құрылымның қалыптасуларынан, басқарушылық шешімдерді негіздеу, өңдеу, қабылдау және орындау  процестерінде мамандар мен жетекшілердің  функцияналды өзара байланыстарының  қалыптасуынан тұрады.

Персоналды басқару функцияларын жүзеге асыратын жүйе ұйымның персоналын басқару жүйесі деп аталады.

Ұйымдастырушы персоналды басқару  жүйесі ұйымды бүтіндей және оның жеке бөлшектерін басқаруды орындайтын сызықтық жетекшілік бөлімдермен с.қ. келесі функционалды және қамтамасыз ететін кіші жүйелерден тұрады:

Персоналды жоспарлау және маркетинг.

Персоналды жолдау және есепке алуды басқару.

Еңбек қоректерін басқару.

Бір қалыпты еңбек жағдайын қамтамасыз ету.

Персоналды дамытуды басқару

Әлеуметтік дамытуды басқару

Персоналдың мінез-құлқын мотивациялауды басқару

Персоналды басқару жүйесі ақпараттық қамтамасыз ету

Ұйымдастырушының көлеміне байланысты функционалды кіші жүйелердің міндетін орындайтын бөлімдердің құрамы өзгереді. Кіші ұйымдарда бір бөлімше бірнеше кіші жүйелердің функцияларын орындау мүмкін, ал жеке мәселелердің орындалуын бөлімше емес, нақты мамандарға тапсырылуы мүмкін. Жеке функцияларды техникалық даму бөлімшелері орындауы мүмкін.

 

 

Бақылау сұрақтары

1. Персонал мен кадрлардың анықтамасы
2. Персоналды басқару қандай мақсаттарды көздейді?
3. Персоналды басқарудың функциялары
4. Персоналды басқарудың әдістері
5. Кәсіпорынның персоналын басқару қандай іс-әрекеттерден тұрады?
6. Кәсіпорын деңгейінде әлеуметтік–психологиялық әдістердің қандай түрлері қолданылады?
7. Персоналдық басқарудың мазмұны?

 

 

Әдебиет

1. Агамирова Е.В. Управление персоналом в туризме и гостинично-ресторанном бизнесе: Практикум- 2-е изд., испр. и доп. – М.: Издательско-торговая корпорация «Дашков и К», 2008.- 180с.
2. Ефимов С.А. Управление персоналом: гостиничный бизнес: Учеб. пособие. Кафедра Менеджмента ФЭСН, АНХ, М.: ТрансЛит, 2008.- 208с.
3. Вуколов В.Н. Теория и практика подготовки специалистов туристской индустрии Алматы.: Университет «Туран», 1999.- 268с.
4. Сухов Р.И. Организация работы туристского агентства: Учеб.пособие- Изд.2-. доп. и перераб.- М.: ИКЦ «МарТ»; Ростов н/Д: Издат. Центр «МарТ», 2006.- 160с. (Серия «Туризм и сервис»).