ҚР-дағы кәсіпкерлікті ұйымдастыруды жетілдіру

Мазмұны

1. Кіріспе................................................................................2
2. Негізгі бөлім......................................................................4
1. Кәсіпкерліктің түсінігі және маңызы.........................4
2. Кәсіпкерліктің негізгі ұйымдастыру формалары.....5
3. Кәсіпкерлікті ұйымдастыру

формаларын  жетілдіру.........................................................9

3. Қорытынды......................................................................16

 

 

Кіріспе. 

    Нарықты экономикаға өту меншікті заңды  тану Қазақстанда кәсіпкерлікті  жаңадан өмірге әкеліп,жандандырды. Жаңа бизнесті игеру оның қатысушыларынан  жаңа професияны адамдарға жаңаша жақындасу, олардың қызметіне жаңаша араласуды  қажет етеді. Кәсіпкерлік– бүгінгі өркениетті дүниежүзілік экономикалық даму жүйесіндегі болашағы күмән келтірмейтін салалардың бірі болып саналады. Нақты сектор және сауда кәсіпорындары мен компаниялары Қазақстан экономикасының дамуына, өсуіне, ұлттық табыс, жалпы ішкі өнім, жалпы ұлттық өнім, жұмыспен қамтылу дәрежесі және тағы да басқа көрсеткіштердің  артуына тікелей әсер етеді.

    Кәсіпкерлік барлық уақытта елдің экономикалық дамуының негізгі факторы болып табылады. Әсіресе бүгінде республика экономикасы қайта құру ісіне, оның деңгейін көтеруге кәсіпкерліктің қай түрі болса да олардың қосар үлесінің қомақты екені белгілі. Сонымен қатар нарықтың өрлеп өркендеуі жеке кәсіпкерліктің қызметтеріне де айтарлықтай дәрежеде тәуелді болды.

     Елбасының жыл сайынғы Қазақстан халқына  жолдауында үсынылған және қоғамды  одан әрі демократияландырып, осы  маңызды экономикалық шешімдерді шешуге бағытталған бастамалары арасында оңтайлы экономикалық жағдайлар  қалыптасып, кез келген түлғаның кез  келген экономикалық түрғыда негізделген  бастамасы өмір сүруге, жүзеге асыруға, адамдарға материалдық және рухани игіліктер әкелуге мүмкіндіктер пайда бола бастады. Басқаша айтсақ, қоғамда кәсіпкерлік рухты арттыру  және жеке меншікті қорғау жөнінде  үлкен жүмыстар жүргізіліп отыр.

      Республикамыздың  тәуелсіздік алған жылдарының ішінде көптеген жүмыстар, түбегейлі өзгерістер, іс-қимылдар атқарылды. Егемендік бізге  жаңа өмірмен, көптеген шешімі жоқ мәселелерді әкелді. Мысалы, тәуелсіз ел атанған кезде бізде дайын өнім өндіретін өндірістің өте аз болғаны өзімізге мәлім. Сондықтан мемлекет тарапынан экономикамызды дамыту үшін және халықтың әлеуметтік деңгейін көтеру үшін аса маңызды шешімдер қабылдауға тура келді. Және де нарықты экономика жағдайында кәсіпкерлік механизм! түтынушылардың қажеттіліктерін тез әрі тиімді

қанағаттандыруға  бейімделуі шарт. Сондықтан да ақша-тауар  қатынасына негізделген нарықты  жүйе кәсіпкерліктің дамуын талап етеді. 
 

 

1. Кәсіпкерліктің  түсінігі және маңызы

 

    Кәсіпкерлік – бұл шаруашылық жүргізудің әдісі  және өз бетімен жұмыс істеуге  негізделген экономикалық ойлаудың ерекше типі. Кәсіпкерлікті дамытудың  басты сәті нарық экономикасында бәсекелестік отанын құру үшін ғана емес, сонымен қатар еркін кәсіпкерлік  үшін жол ашатын мемлекет иелігінен  алу мен мемлекеттік меншікті жекешелендіру болып табылады. Әр бір заттың немесе құбылыстың өзіне  тән даму және қалыптасу тарихы бар. Сол тәрізді кәсіпкерліктің даму тарихы талай ғасырларды қамтиды. Дегенмен қазіргі түсініктің орын алуы капитализмнің  қалыптасу және даму кезеңіне сай  келеді. Буржуазиялық саяси экономияда кәсіпкерлік түсінігі XVIII ғасырда  пайда болды, сонымен қатар «меншік  иесі» деген түсінік алды. 

    Шет елде де, біздің елде де кәсіпкерліктің жалпы қабылданган экономикалық теориясы әлі де жасалынбаған. Кәсіпкерлік функциясының даму теориясы "үшке бөлінеді".

    Біріншісі- 18 ғасырда пайда болған, бүл кәсіпкердің  тәуекелдікке баруына аса мән  берумен байланысты.

    Екіншісі- ғылыми негізінде кәсіпкерліктің негізгі  ерекше қасиеті ретінде инновацияны  қолданумен байланысты.

    Үшіншісі- кәсіпкердің жекеленген ерекше сапалық қасиеттеріне (қоғамдық және экономикалық жағдайлардың өзгерісін сезу, шешім қабылдаудағы және таңдаудағы еріктілігі, басқа да басқарушылық қабілеттері) және бір қалыпты экономикалық жүйені реттеуші кәсіпорындағы рөліне ерекше көңіл бөледі. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

2.2.ҚР-ғы кәсіпкерліктің негізгі ұйымдастыру формалары 

     Кәсіпкерлік қызметтің ұйымдастырылу формасы  кәсіпрорындағы серіктестер арасындағы ішкі қарым-қатынасты, мемлекеттік  органдармен қатынасты және басқа  кәсіпорындармен қарым-қатынасты  енгізген нақты нормалар жүйесі.

     Кәсіпкерліктің  ұйымдастырылу-құқықтық формасын таңдау көптеген 
факторларға тәуеді: өзіндік капиталдың болуы не оны тарту мүмкіншілігінің 
болуы, кәсіпкерлік қызметтің сипаты мен көлемі, кәсіпкерлік жобаны іске 
асыру мерзімі, жеке тәжірибесі және нарық жағдайында кәсіпкердің 
ұйымдасгырушылық әрекеті, сонымен қатар басқа кәсігюрындардан 
ерекшелігі. Ұйымдастыру-құқықтық формасын таңдау кәсіпкерлік жобаны іске асыру мүмкіншілігін қамтамасыз ету керек. 

    Ең  бірінші кәсіпорын меншік түріне байланысты: қоғамдық және жеке болып  бөлінеді.

    Қоғамдық: мемлекеттік және муниципалды кәсіпорын  болып бөлінеді. Олардың жиынтығы экономиканың қоғамдық секторын қүрайды.

    Муниципалды: жеке меншік, серіктестік, акционерлік  қоғам, аралас кәсіпорын, кооператив болып  бөлінеді. Бұлар экономиканың жеке меншік секторын қүрайды.

    экономиканың  жеке меншік секторындаға кәсіпорын  оның иесінің санына байланысты бөлінеді. Олар жауапкершілігі шектелген және шектелмеген болады.

   Шектелген жауапкешілік кәсіпорынға қорын  салған тұлға кәсіпорын міндеттемесі бойынша өз салымының шегінде ғана жауапкершілік алатындығын білдіреді.

    Шектелмеген жауапкершілік кәсіпорынга қорын  салған түлга кәсіпорын міндеттемесімен  бірге өзінің бар мүлкімен жауапкершілікте  болатындыгын білдіреді.

    Жеке  меншік сектордагы кәсіпорындардың  үйымдастырылу формалары  көп.

         Жеке кәсіпорын азаматтардың  жеке меншігіне негізделген. Оның иесі барлық табысты алушы және шаруашылық қызмет нәтижесіндегі барлық тәуекелділікті көтеруші бір жанұя немесе бір тұлға болып табылады.

    Артықшылығы: табысты бөлу мәселесі туындамайды, салық салу жүйесі жай және салықтық жеңілдіктер болуы мүмкін.

    Кемшілігі: алғашқы капитал көлемінің аздығы, банктік несие алудағы қиыншылықтар, үлкен іс бастау қиын.

    Толық серіктестік мүшелерінің үлестік, пайлық меншігіне негізделген, заңдық тұлға болмайды. Серіктестіктің барлық мүшелері шаруашылық қызмет нәтижесінде  өзінің бар жеке мүлкімен толық жауапкершілікте  болады. Серіктестіктегі қаржылық жыл  нәтижесінде алынған пай да, жарғылық қордағы салымдарына сәйкес құрылтайшылар  арасында бөлінеді.

    Артықшылығы: қысқа мерзімде белгілі қорды  шоғырладыру мүмкіндігі, 
салық салу бағытының икемділігі, экономиканың түрлі саласыпа салым 
салуда әртараптандыруды қолдану. 

    Кемшілігі: серіктестің құрылтайшылары арасында пайдапы бөлу қиындығы, салық салуда жеңілдіктердің жоқтығы.

    Аралас  серіктестік те үлестік меншіккенегізделген. Аралас серіктестік заңды тұлға болып табылады. Оның мүшелері өздерінің салым қорларының шегінде ғана жауапкершілікте болады.

   Жауапкершілігі шектелген серіктестік- бұның жарғылық қоры тек құрылтайшылардың салымдары есебінен қүралады. Әр қатысушы өз салымының шегінде ғана өз міндеттемесіне жауап береді. Құрылтайшылардың салымы оның пайын құрайды, жарғылық капиталдағы пайда үлесі қатысушының пайдадағы үлесіп айқындайды.

    Негізгі ерекшелігі құрылтайшылардың өз пайын  ашық парықта сатуда тыйым салынады.

    Ашық  акционерлік қоғам- бұл кәсіпорынның қаржылық қоры акция шығару және сату арқылы көптеген қатысушылардың қорын  біріктіру жолымен қүрылады. Акциялардың иелері заңды түшғалар- мемлекет, кәсіпорын, ұйымдармен қатар жеке азаматтар да бола алады.

    Акционерлердің  кәсіпорын шығындары және міндеттемелер  бойынша қаржы-экономикалық жауапкершілігі олардың қоғамдық капиталға салған салымдарымен шектеледі.

   Акционерлік қоғамның қызметінің сипаттамасы мен  бағыты әр гүрлі болуы мүмкін, жалпы  мақсаты- пайда алу болып табылады.

    Біріккен  кәсіпорын- кәсіпорындардың келісімге  негізделген ерікті бірігуі. Олар: ассоциация, концерн, одақ формаларында болады.

    Артықшылығы: қауіптің және қаржылық шығын көлемінің  азаюы, шикізат көздерін немесе өндірісьік базанысатып алу, өндіріс шығындарын азайту.

    Кемшілігі: бюрократиялық төбе топтың пайда  болуы, икемділікті жоғалту, ішкі қүрылымның қайшылығы.

    Еңбек коллективінің мүлікті жалға  беру және сатып алу негізінде қүрылган кәсіпорын. Бұл кәсіпорын бүрын мемлекеттік болған, содан соң жоғары тұрған басқару органдарымен жал туралы келісім жасап, жал төлемін төлеп және өзіндік пайдасын қорландырады. Қазіргі кезде бұндай кәсіпорын мемлекеттен мүлкін сатып алуға және серіктестік немесе акционерлік қоғам қүруға ерікті.

    Нарықтық  қатынасқа өту жағдайында кәсіпкерліктің кооперативтік түрі болады. Кооператив- бүл түлғалардың бірлескен өндіріс  және тауар өткізу, сатып алу және тауар немесе қызметті тұтыну, қүрылыс және түрғын үйлерді пайдалану мақсатында бірігіуі.

    Кәсіпкерліктің  бүл түрінің кемшілігі кооператив мүшелерінің міндеггеме бойынша шекгелмеген жауапкершілігх болып табылады.

    Жауапкершілікті шектеуге үмтылу бірлестікке кіретіндердің  экономикалық қауіпсіздігіне кепілдік беретін кәсіпкерлер бірлестігін  қүруға алып келеді. Бүл корпорация болып табылады. Корпорация- пайда  табу мақсатында кәсіпкерлердің нақты  шаруашылық қызмет жүргізу үшін меншік капиталдарын бір үлкен капиталға жинақтау жолымен бірігуі. Кәсіпкерлікті жүргізудің корпоративтік формасы екі түрде жүзеге асырылады: жауапкершілігі шектелген серіктестік және акционерлік қоғам. Негізінде бұл екеуі де акционерлік қоғам ретінде болады, ал айырмашылығы ЖШС кәсіпорын акцияларын шығаруға және сатуға қүқығы жоқ, ал акционерлік қоғам болса міндетті түрде акция шығарады, ол акциялар ерікті түрде сатылады және сатып алынады.

    Кәсіпкерліктің  тағы бір түрі холдинг болып табылады.Ол күрделі үйымдастырушылық қүрылымы бар алуан түрлі акционерлік  қоғам сияқты болады. Холдинг бақылау, басқару, қаржы-несиелік және басқа

функцияларды  жүзеге асыруды мақсат етіп қояды. Басты холдингтік компания рөлінде ылғи да инвестициялық фонд болады.

     Кәсіпорындардың негізгі ұйымдастырушылық-құқықтық формалары осындай.

 

     2.3.Кәсіпкерлікті ұйымдастыру формаларын жетілдіру 

     Экономика тек аз инициативаға негізделе алмайды. Қазіргі өндірістің толағай масштабы шағын бизнестің дамуына, көтерілуіне ықпал жасайтын үлкен көлемді кәсіпкерліктің барлығымен шарттастырылған. Үлкен кәсіпорындардың шағын кәсіпорындармен салыстырғанда кәсіпкерлік жетістікке жетуге көп мүмкіндігі бар, өйткені олардың көптеген артықшылығы бар.

         Ол артықшылықтар мыналар: капиталдың көп шоғырлануы, қымбат тұратын жоғары өнімділікті жаңа құрал-жабдықтардың қолдану мүмкіндігі, кең көлемді маркетингтік зерттеу жүргізу, персоналдардың квалификация деңгейін көтеру, ішкі мамандану мен қауымдасуды қолдану, қүрал-жабдықтың жүктемесін арттыру. Бұнда кәсіпкерлік ғылыми негізге қойылған, бүл бағытта кең көлемді жұмыс өріс алған.

    Қазақстандағы экономикалық реформаның жетістіктерінің бірі кәсіпкерліктің  құрылуы мен дамуы. Кәсіпкерліктің қазіргі нарықтық жүйені қүрастырушы бөлігі және нарықтық механизмінің қүрылуының басты қүрылғысы болып табылатындығын бүгінде қоғам мойындаған тәрізді. Бүл жаңа жүмыс орнын құруға, нарықты тауарға және қызметке толтыруға, бәсекелестік ортаны құруға, қоғамда орта класты құруға негізделген экономикалық және әлеуметтік қызметтердің кең көлемділігімен түсіндіріледі.

       Әлемдік практика көрсеткендей кәсіпкерлік мемлекет дамуына үлкен үлес қосады және қазіргі экономикада өз орнын алады. Бірақ кәсіпкерліктің кең көлемде дамуы мемлекет жағынан барлық - мемлекеттік, аумақтық, жергілікті деңгейде әр жақты және белгілі қолдау көрсетуді қажет етеді. Бүл әсіресе Қазақстан үшін өте қажет. Жалпы экономикалық құлдырау жағдайында әйелдер мен жасөспірімдер арасында Жүмыссыздықтың өсуі, халықтың өмір сүру деңгейінің төмендеуі, кең көлемді маркетингтік зерттеу жүргізу, персоналдық мамандық деңгейін көтеру, ішкі көшірмелеу және мамандануды қолдану өте қажетті мәселелер болып табылады. Бүл жерде кәсіпкерлік ғылыми негізге қойылған, осы бағытта кең көлемде жүмыс жасауда, бүл жағдайдан тек қана көпшаралы және икемді мемлекеттік қолдаудың арқасында ғана шығуға болады.