Қаржылық саясат

 

Жоспар 

 

Кіріспе......................................................................................................................3

 

І. Қаржы ұғымы,оның мәні мен қажеттілігі…………………………….………4

 

II. Қаржылық саясаттың  мәні және мазмұны…………………………….……..6

III.  Қаржылық саясаттың   мақсаты мен міндеті……………………….………8

 

IV. Қаржы саясатын қадағалау  әдістері………………………………………..10

 

Қорытынды..........................................................................................................12

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер...............................................................................13

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

Қаржының мәні, оның даму заңдылықтары, тауар-ақша қатынастарын қамту сферасы мен қоғамдық ұдайы өндіріс процессіндегі рөлі қоғамның экономикалық құрылысымен, мемлекеттіің табиғатымен және функцияларымен айқындалады.

Ақша-қаржы қоры кез келген қоғамның, мемлекетің , жеке және заңды  тұлғалардың материалдық жағдайын қалыптастырады. Ондай қордың болмау әрекет жасауды қиындатады.Қаржы  ғылыми ұғым ретінде қоғамдық өмірде сан алуан нысандарда пайда болатын  қызметтермен ассоцияцияланады және міндетті түрде ақша қатынастардың қозғалысымен қосарлана жүреді. 

Экономикалық өмірде қаржының сыртқы көрінісі қоғамдық өндірістегі  әр түрлі қатысушылар қаражаттарының қозғалысы түрінде болып жатады. Құбылыстар бетінде бұл қозғалыс ақшалай соманы шаруашылық жүргізуші  субъектілердің бір-бірімен қолма-қол  ақшасыз жасасатын есеп айырысулары, негізгі капиталға жұмсалатын амортизациялық соманы есептеу, табысты бөлу және кәсіпорындарда, фирмаларда ішкі шаруашылық арналымның қорларын қалыптастыру, мемлекеттік  бюджеттің кірістеріне салық  төлемдерін аудару, қайырымдылық қорларына  қаражат төлеу, экспортталатын тауарлар үшін кеден баждарын төлеу және тағы басқа операциялар қолма-қол ақшасыз  немесе қолма-қол ақшамен есеп айырысу  түрінде бір иеленушіден басқа  иеленушіге біреуі болып табылады.  Осының барлығында және осыған ұқсас қаржы операцияларында ақша қатынастарының қозғалысы болып табылады.

«Қаржы» ұғымы ақша нысанындағы  қоғамдық өнімді бөлумен байланысты болатын экономикалық қатынастардың  кең ауқымын қамтиды. Тауар –ақша  қатынастарының жалпы қамтуындағы  сипатқа ие болып отырған нарықтық экономика жағдайында қаржы нақтылы  және үздіксіз болып жататын ақша айналымын-ақша ағынын бейнелеп көрсетеді.

      Қаржы саясаты – бұл қоғамның әлеуеттік экономикалық дамуы жөніндегі міндеттерді шешу үшін қаржыны пайдалану жөніндегі мемлекеттің нысаналы қызметі, қаржыны басқарудың түпкілікті мақсаты, оның нақтылы нәтижесі. Ол мемлекеттің экономикалық саясатының құрамды бөлігі болып табылады.

        Қаржы  саясатының стратегиясы мен тактикасы  өзара байланысты. Стратегия тактикалық  есептерді шешу үшін қолайлы  жағдайлар жасайды. Экономика  мен әлеуметтік сала дамуының  шешуші учаскелері мен басты  проблемаларын анықтай отырып, тактика  әдістерді өзгерту, қаржы байланыстарын  ұйымдастырудың нысандары арқылы  неғұрлым қысқа мерзім ішінде  ысырап пен шығындарды ең аз  жұмсап, қаржы стратегиясы белгіленген  міндеттерді шешуге мүмкіндік  береді.

 

 

 

І. Қаржы ұғымы,оның мәні мен қажеттілігі.

 

Қаржы құқығы мемлекеттің  дамуының әрбір нақты кезеңінде  оның міндеттері мен қызметтерінің  үздіксіз атқарылуын қамтамасыз ету  үшін мемлекеттің қаржылық қызметінің барысында пайда болатын қоғамдық қатынастарды реттейтін құқықтық нормалардың  жиынтығы.

Мемлекеттің қаржылық қызметі  түрлі әдістердің көмегімен іске асырылады. Осындай әдістердің бірі ақшалай қаржы жинау, яғни, жеке және заңды тұлғалардың табысының, пайдасының бір бөлігі заңда көрсетілген  мерзім мен мөлшерде мемлекеттің  бюджетіне түседі. Бюджетке арналған түсімдердің уақытында төленуін мемлекеттің арнайы органдары бақылап  отырады. Белгіленген мөлшерде, бюджеттік  емес қорларға да міндетті жарналар жіберіледі, мысалы зейнетақы жинақтау қорларын айтуға болады. Мемлекеттік мекемелердің халыққа көрсеткен қызметтері үшін алынатын мемлекеттік баждар мен  алымдар да міндетті түрде мемлекеттік  бюджетке түседі.

Ақшалай қаржыны бөлу мен  пайдаланудағы негізгі әдістердің бірі қаржыландыру мен несие беру әдістері. Қаржыландыру ол жоспарлы, мақсатты, қайтарымсыз, ақысыз, мемлекеттік бюджеттен  берілетін ақшалай қаражат, яғни бюджет қаражатын алушыларға осы  қаражатты бөлу.

Ал керісінше, несие беру банкілік қарыз түріндегі жоспарлы, мақсатты, ақылы және белгіленген  мерзімде қайтарылатын, пайызбен берілетін  ақшалай қаржы. Бүгінгі таңда  несие берудің мемлекеттік, банктік, және коммерциялық сияқты түрлері бар. Мемлекеттік несие бір мемлекеттің  басқа шет мемлекеттердің және олардың  жеке және заңды тұлғаларының, инвесторлардың, халықаралық қаржылық ұйымдардың ақшалай  қаржыларын уақытша пайдалануы. Мемлекет бұндай жағдайда қарыз алушының рөлінде  болады. Банктік несие банктің  қарауына уақытша айналыстан бос  ақшалай қаржыларды жинақтау қатынастарын қамтиды.

Коммерциялық несие банктік  қаржыландырудан түбірінен өзгешеленеді.

Коммерциялық несие кейде  тауарлы деп те аталады.Оның мәні қаржыны қайтаруды кейінге қалдыруға  рұқсат беріледі.Сонымен кәсіпорын  несиеге алған материалдарды  кейін өтеуге мүмкүншілік арқылы несие алады. Коммерциялық несие  вексельмен бекітіледі және вексельді  банктер есепке алады да, сөйтіп коммерциялық несие біртіндеп банктік  несиеге ұласады. Сонда заңнамалар нормаларына сәйкес келетін вексель  вексель иесіне берілген жазбаша  кепілдік болып табылады.

Мемлекеттің қаржылық іс-әрекет және қаржылық бақылаумен айналысатын  көптеген органдары бар. Оларға мемлекеттік  биліктің жоғарғы өкілетті және атқару органдары- Мәжіліс пен Сенат, Үкімет , Қаржы министрлігі , Ұлттық Банк, Санақ  палатасы, Қазыналық, салық комитеттері, салық полициясы, басқа да көптеген қаржылық бақылауды іске асыратын әр түрлі инспекциялар жатады.

Мемлекеттік емес кәсіпкерліктен басқа тірлікпен айналысатын  субъектілердің қаржылық- шаруашылық жағдайын тексеруді мемлекеттік  емес тексеру-бақылау органдары  –аудиторлар жүзеге асырады.

Мемлекеттің қаржылық іс-әрекетінің барысында материалды және ұйымдастырушылық сияқты екі түрлі қаржылық қатынастар қалыптасады.

Материалды қаржылық қатынастар мемлекеттік ақша қорларын қалыптастыру және бөлу үрдісін, ақшалай қаржылардың  қозғалысын қосымша реттейді. Бұл  қатынастар нақты ақшаның төлеушілерден  мемлекеттік қорға не болмаса, керісінше, мемлекеттік қордан оны алушыларға қарай бағытталуымен  байланысты.Мысал  ретінде мемлекеттік бюджетке түсетін  салық, салық төлеушіден мемлекеттік  бюджетке барса, керісінше мемлекеттік  бюджеттен бөлінетін зейнеткерлерге төленетін зейнетақы, жетім балаларға  төленетін көмекақылар бюджеттен  азаматтардың әлеуметтік мұқтаждықтарына  бағытталады.

Ұйымдастырушылық қаржылық қатынастар мемлекеттің ақша, қаржы  жүйелерінің, қаржыны мемлекеттік  басқару жүйесінің, қаржылық жоспарлауды  ұйымдастыруы,мемлекеттік қаржылық жоспарлауды ұйымдастыруды, мемлекеттік  қаржылық бақылауды ұйымдастыру  барысында қалыптасады.Бұл қатынастар экономикалық сипатта болмағандықтан ақша қаржыларының қозғалысын жанамаламайды.Бірақ, олар материалды қаржылық қатынастардың  қалыпты қызметін қамтамасыз етеді. Егер материалды қаржылық қатынастардың  негізгі нысаны ақша болса, ұйымдастырушылық қаржылық қатынастардың нысаны мемлекеттік  қаржылық құрылым болып табылады.

Қаржы туралы жұмыстың алғашқы  авторы Ксенофонт болды. Аристотельдің  қаржы саласындағы көзқарасы  оның «Афиннің мемлекеттік құрылысы»  атты жұмысында баяндалған.

Қаржының мәні,оның даму заңдылықтары, тауар-ақша қатынастарын қамту сферасы мен қоғамдық ұдайы  өндіріс процессіндегі рөлі қоғамның экономикалық құрылысымен, мемлекеттіің табиғатымен және функцияларымен айқындалады.

Қаржы-ақша қатынастарының жиынтығы, олардың ажырағысыз бөлігі, ол әрқашан экономикалық жүйе шеңберіндегі қоғамдық ұдайы өндірістің түрлі  субъектілері арасындағы бүкіл ақша қатынастарын емес, тек айырықша ақша қатынастарын білдіреді, сондықтан  оның рөлі мен маңызы экономикалық қатынастарда ақша қатынастарының қандай орын алатындығына байланысты.

Жалпы қоғамдық өнім мен  ұлттық табысты жасау, бөлу жіне қайта  бөлу процесінде қалыптаса отырып, қаржы қоғамның түпкілікті пайдалануға  жіберілетін материалдық ресрстар бөлігінің ақшалай тұлғалануы болып  табылады. Қаржының басты белгілерінің бірі-оның тұлғалануының ақша нысаны және ақшаның нақтылы қозғалысымен қаржы қатынастарының бейнеленуі. Демек, қаржы қатынастарының пйда болуы  өзі жайында әрқашан ақшаның  нақтылы қозғалысымен аңғартып отырады.

II. Қаржылық саясаттың мәні және мазмұны.

 

       Саясат  мемлекет қызметінің барлық бағыттарын  қамтиды. Саяси ықпал жасаудың  элементі болып табылатын қоғамдық  қатынастардың сферасына қарай  экономикалық немесе тағы басқа  ішкі немесе сыртқы саясат  туралы айтады.

       Кез  келген қоғамда мемлекет қаржыны  өзінің функциялары мен міндеттерін  жүзеге асыру үшін пайдаланады.  Қойылған мақсаттарды іске асыруда  қаржы саясаты маңызды рөл  атқарады.

       Қаржы  саясаты – бұл қоғамның әлеуеттік  экономикалық дамуы жөніндегі  міндеттерді шешу үшін қаржыны  пайдалану жөніндегі мемлекеттің  нысаналы қызметі, қаржыны басқарудың  түпкілікті мақсаты, оның нақтылы  нәтижесі. Ол мемлекеттің экономикалық  саясатының құрамды бөлігі болып  табылады.

       Материалистік  диалектика жүйесінде түрлі басқа  саясат сияқты қаржы саясаты  қондырмаға жатады, ал қаржы саясатында  білінетін және өндірістік қатынастардың,  белгілі бір экономикалық формацияның  бір бөлігі ретінде көрінетін  қаржы қатынастары базистік болып  табылады. Қаржы саясатын жасау  процесінде елдің алдына қойған  міндеттердің орындалуы үшін  материялдық жағдайлар қамтамасыз  етіледі. Қаржы саясаты өзіне  бюджет, салық, ақша, кредит, баға  және кеден саясатын қамтиды.  Сондықтанда қаржы саясаты экономика  мен әлеуметтік сфераға ықпал  жасаудың белсенді тетігі болып  табылады.

        Қаржы  саясатының стратегиясы мен тактикасы  өзара байланысты. Стратегия тактикалық  есептерді шешу үшін қолайлы  жағдайлар жасайды. Экономика  мен әлеуметтік сала дамуының  шешуші учаскелері мен басты  проблемаларын анықтай отырып, тактика  әдістерді өзгерту, қаржы байланыстарын  ұйымдастырудың нысандары арқылы  неғұрлым қысқа мерзім ішінде  ысырап пен шығындарды ең аз  жұмсап, қаржы стратегиясы белгіленген  міндеттерді шешуге мүмкіндік  береді.

        Қаржы  саясатын экономикалық қатынастар  тудырады, өйткені қоғам қаржы  саясатын жасауда ерікті емес, ол өзінің мүмкіндіктеріне, объективті  шындықтың шарттарына сүйенеді.

       Қаржы  саясаты ғылыми зерттемелерге  негізделсе және ғылыми тәсілдеме  қаржы саясатының нақтылы қаржы  қатынастарынан үзілмейтіндігіне  қызмет етсе, онда қаржы саясаты  прогрессивті болуы мүмкін.

       Қаржы  саясаты қазіргі кезеңде қарама-қайшылықты  міндеттерді шешеді, яғни қаржы  саясаты баланстандырылған болуы  тиіс

       Қазіргі  жағдайда қаржы саясатының негізгі  бағыттары мыналар болып табылады:

1. шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысының сферасында нарықтық қатынастарды нығайту жөнінде шаралар жүргізу;
2. дағдарысты жай-күйді жою және қаржы жүйесін сайықтандыру;
3. халықты әлеуметтік қорғау жөнінде шаралар кешенін жүргізу.

       Тұрақтандырудың  қаржы саясаты өзіне мына міндеттерді  біріктіреді:

1. инфляцияны тоқтату;
2. бюджет тапшылығын ЖІӨ-нің 2%-ға дейін төмендету;
3. мемлекет борышын ЖІӨ-нің 48%-ға дейін еткізу.

       Қаржы  саясатына ақша-кредит саясаты қосылады. Қаржы саясаты жетістіктерінің бірі – Ұлттық банк кредиттерін беру (эмиссия) жолымен мелекеттік борышты жабудан заңнамалық түрде бас тартады.

       Қаржы  саясатының бағыттары фискалдық  және экономикалық саясат болып  табылады. Фискалдық саясат ең маңыздысы мемлекеттік бюджет болып табылатын орталықтандырылған мемлекеттік қорларды толықтыруды міндеттенеді. Экономикалық саясат экономикалық процестерді реттеумен байланысты.

       Қаржы  саясатына қойылатын маңызды  талап қаржы саясатын жүргізгенде,  яғни дамудың белгілі бір кезеңінің  негізгі міндеттерін орындауға  шаралар бағыттау жолымен қаржы  жүйесінің барлық буындарында  жүргізілетін шараларды келіскенде  кешенді көзқарасты сақтау, сондай-ақ  экономикалық саясаттың құрамды  бөліктері арасында қаржы, кредит, баға белгілеу, жалақы салалары  саясатында тығыз өзара байланысты  қамтамасыз ету болып табылады.