Депозит және депозиттік салымдарды кепілдендіру туралы түсінік

 

Жоспар

Кіріспе 2

1. Депозит және депозиттік салымдарды кепілдендіру туралы түсінік 4

1.1Депозит салымдар және оның мәні 4

1.2 Шетел мемлекеттеріндегі банктік депозиттерді сақтандыру 7

2. Қазақстан Республикасындағы коммерциялық  банктердегі депозиттердің сақтандырудың дамуы 13

2.1  Қазақстан  Республикасының депозитті сақтандырудың дамуы және әдістері 13

2.2  Қазақстан  Республикасындағы банктік депозиттерді сақтандырудың қалыптасуы 16

2.3 «БТА БАНК» АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫНЫҢ депозиттерді

сақтандыруы...........................................................................................................19

3.  Қазақстан  Республикаcындағы депозиттерді сақтандырудың қазіргі жағдайы мен проблемалары және шешу жолдары 23

Қорытынды 28

Қолданылған әдебиеттер 30

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

Мен бұл банктік депозитті сақтандыру: шетелдік және отандық тәжірибе деген  курстық жұмысты алу себебім, ол өзекті тақырыптардың бірі.

Курстық жұмыстың өзектілігі. Еліміздің  банктер жүйесінің қазіргі уақытта  дамып келе жатқандығына ешқандай күмән  жоқ. Бірақ банктер өздерінң операцияларын  жүргізсе де, халықтың сенімділік дәрежесінің  төменділігімен сипатталады. Банктердегі  депозиттік операциялардың жүргізілуінің  негізгі мақсаты, халықтың яғни салымшылардың  депозитке сенімі, банктердегі депозиттердің  тартылу көлемі, сонымен қатар  депозиттердің банк үшін, салымшылар үшін,  жалпы еліміздің экономикасы  үшін маңызы, алатын  орны, тиімділігі - банк тарапынан реттеуді қажет  ететін, қарастырылатын негізгі мәселелердің бірі.

Курстық жұмыстың мақсаты- Қазақстандағы  депозит нарығының қызмет етуінің  ерекшеліктерін анықтап, депозиттік салымдарды сақтандыру түрлері мен әдістерін, депозиттік салымдарды  арттыру  мәселелерін қарастыру, салымшыларға тиімді депозиттер түрін ұсыну.

Мақсатына негізделген  міндеттері:

• депозиттік операциялардың мәні  мен мағынасын түсіндіру
• банктердегі депозиттердің тиімді, тиімсіз жақтарын қарастыру
• әр түрлі банктердің пайыздық ставкаларын салыстыру
• оларды сақтау жолын шет ел тәжірибелерімен салыстырып талдау.

 

Бүгінгі күндері депозиттерді сақтандырудың  рөлінің жоғары екенін түсінген үкімет Қазақстан Республикасының коммерциялық банктердегі жеке тұлғалардың салымдарын сақтандыру қорын құрды.

Бұл қордың тәжірибесі бүкіл дүние  жүзі елдеріндегі нәтижелі қызмет көрсетіп жатқан осындай қорлардың тәжірибесінен  таңдап іріктеліп алынып жатыр. Мұндай озық тәжірибелер қорлар АҚШ, Германия, Франция, Англия, Жапония  және т.б  елдерде бар.

Бұған қоса әлемдік және отандық  тарихта жалпы сипатқа және ауыр салдарларға ие болған көптеген банктоттық жағдайларын ескере түсіреді. Әлемнің  дамыған елдері әр уақыт кезеңінде  банктің салымшыларын қорғау мәселелерімен  жолықты. Бұл мәселені шешу біздің елімізде де үлкен қиындық туғызады. Отандық  банк жүйесі енді ғана тұрақтана бастады, бірақ әліде болса проблемалар  бар, кәсібиліктің тапшылығымен және тағы басқа кемшіліктермен сипатталады.

Курстық жұмыстың бірінші бөлімінде  қаржы ұғымы мен мәнін түсіндірілген  Онда депозиттің теориялық анықтамасы, құрылу жолдары, оның функциялары туралы айтылған Жалпы түрде депозитті  сақтандыру ұйымдастыру мен қолдану  әдістері, негізгі концепциялары  берілген.

Екінші бөлімінде депозитті  сақтандыру формалары, депозитті ұйымдастыру  жолдары мен әдістері, оның негізгі  мақсатарын қарастырамын.

Басқару мәні ашылған, мемлекеттің  депозитті басқарудағы атқаратын  рөлі, шетел тәжірибесі қарастырылған,олардың  депозит жүйесінің ерекшеліктері.

Үшінші бөлімде Қазақстан Республикасының  қазіргі жағдайда проблемалары және жетілдіру жолдары ерекшеліктері  мен принциптері, оның проблемалары мен қиындықтары мен әдістері қарастырамын. Қазақстанның депозиттерді сақтандыруды дамыту тенденциялары  мен алдағы мақсаттары және заңдарды қарастырамын жазылады. 

Қазақстан Республикасы банк жүйесінің  екінші деңгейлі банктеріндегі жеке тұлғалардың салымдарын (депозиттерін) сақтандыру (кепілдендіру) қажеттігі  көп жылдардан бері шешімін таппай келе жатқан мәселелердің бірі болатын.

Мұндай мәселенің туындауы Қазақстан  Республикасы экономикасының нарықтық қатынастарға өтуіне және халықтың банктердегі  көптеген жылдар бойы жинаған ақша қорларының, яғни жинақтарының 1990 жылдардың  басында инфлияция әсерінен банктердің жабылуы салдарынан жоғалып кетуімен байланысты болып отыр.Бірақ жеке тұлғалардың салымдарын  (депозиттерін) сақтандыру (кепілдендіру) қорын құру оңай мәселе болмады. Халықтың коммерциялық банктердегі салымдарын сақтандырудың  біріншіден, халық қолындағы айналысқа  түспей отырған ақшалай қаражаттарын экономикаға тарту, екіншіден ақша иелерінің табыстарын өсіру, үшіншіден, банк жүйесін ақша ресурстарымен  қамтамасыз ету, төртіншіден, экономиканың нақты секторларына жұмсалынатын несие  ресурстарын көбейту, бесіншіден, өндірістерге ішкі инвестицияны тарту және тағы басқа да көптеген пайдалы тұстары  бар. Бұл жүйенің қызметін мемлекеттің  реттеуінсіз нәтижелі ұйымдастыру  мүмкін емес.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. Депозит және депозиттік  салымдарды кепілдендіру туралы түсінік

1.1Депозит салымдар және  оның мәні

Қазақстан Республикасының  коммерциялық банктері Конституцияға, "Қазақстан Республикасының банктері мен банктік қызмет туралы" 1995 жылдың 31 тамызындағы Қазақстан  республикасының заңға сәйкес депозиттік операцияларды жүргізеді.

"Қазақстан Республикасының  банктері мен банктік қызмет  туралы" Қазақстан Республикасының  Заңына сәйкес «депозит- бір тұлғаның  екінші тұлғаға-банкке (соның ішінде  Ұлттық банкке) оларды номиналды  түрде қайтару шартымен, бірінші  ретте талап еткенде сондай-ақ  белгілі бір мерзім өткеннен  кейін қайтарылу шартына байланыссыз,толығымен  немесе бөліктеп, алдын ала келісілген  өсіммен немесе өсімсіз, тікелей  депозиторға (салымшыға) немесе  оның тапсырмасы бойынша үшінші  тұлғаға берілетін ақшалар ».

Депозит экономикалық категория  ретінде жинақ ақшаның құрамдас бөлігі болып табылады. Депозит қайта  бөлу қатынастар аясын қамтиды.

Барлық жұмсалымдардың түрлері  жинақ ақша болып табылады.

     Депозит- жинақ ақшалады сақтаудың бір түрі.

Депозиттің экономикалық категорияларын сипаттайтын мынадай  белгілерін бөліп айтуға болады:

1. Депозиттер банктермен ақшалай қайта бөліну процестерін қарастырады, яғни салынған салымдардың алу мерзімі келген кезде салынған ақша қаражаттарының колма- қол қайтарылуы шарттастырылған.
2. Депозиттер жеке табыс бөлігі ретінде капиталмен тығыз байланысты. Мұндай қайта бөлу қатынастарының пайда болуы депозиттік салымдарды өтеу кезінде есептелген пайыздар түрінде табыс алу жағдайының болуына негізделген. 
3. Депозиттер қайтарылу мерзімдері бойынша көп түрлілігімен сипатталады. Бұл мерзімдік салымдар және ұзақ мерзімге салынған салымдар және мезгілсіз салымдар болуы мүмкін.

Депозиттік операциялармен пайда болған қайта бөлу қатынастарының келтірілген ерекшеліктері, оған мынадай  анықтамалар бере алады:

Депозиттер - бұл банк пассиві балансында көрінетін, депозиттік портфельге ақша салымдарын қалыптастыру нәтижесі бойынша, олардың қатысушылары арасындағы ірі қайта бөліну қатынастарының жиынтығы. 

Қазақстан Республикасы банк жүйесінің екінші деңгейлі банктеріндегі  депозиттерді сақтандыру қажеттігі  көп жылдардан бері шешімін таппай келе жатқан мәселелерді бірі болатын. Инвестициялық қаражаттардың дефицитіне байланысты өтпелі кезеңде халықтың ақша қаражатын тарту маңызды  болып табылады. Сондықтан потенциалдық сақтаушыларға ақшалай жинақтарын сақтаудың тиімді шарттарын жасау  қажет. Осыған байланысты халықтың қаражаттарын экономикаға тарту, банктің несие  механизмдері арқылы,мемлекет үшін осы  бағыт ең басты мәселелердің бірі.

Инвестр үшін банкке салынған ақша қаражаты тәуекелі төмен деп  ойлайды, бірактанда банк тұрғысынан қарағанда  құралдардың тарту көлемі, эконмикада қаржы-несие институттарында араларында ең тұрақты операциялардың бірі.

Бұған қоса әлемдік және отандық тарихта жалпы сипатқа  және ауыр салдарларға ие болған көптеген банкроттық жағдайларын ескере түсіреді. Әлемнің дамыған елдері әр уақыт  кезеңінде банктің салымшыларын қорғау мәселелерімен жолықты. Бұл  мәселені шешу біздің елімізде де үлкен  қиындық туғызады. Отандық банк жүйесі енді ғана тұрақтана бастады, бірақ  әліде болса проблемалар бар, кәсібиліктің тапшылығымен және тағы басқа кемшіліктермен сипатталады.

Шетел тәжірибесінде депозит  деген ұғым ақшалай қаражат немесе бағалы қағаздарды білдіреді, банктік  немесе несие- қаржы ұғымдарына сақтауға береді. Депозит деген бірнеше  мағынасы бар: банкке салған салымға  байланысты және қаржы институты  ондай мағынаға да ие бола алады.

Бағалы қағаздар, несие- қаржы  институттарына сақтауға берілген

- Кеден пошлинасы,жинау  налогы алдын ала төлеу;

- Администрациялық алдын  ала төлеу ұйымдары және т.б

Депозит ұғымын кең ауқымды  екенін көре аламыз, депозиттер банктерінің  негізгі ресурстары. Сондықтан да банктік жүйенің механизмі жаңа талаптарға сай болуы тиіс, депозиттерді сақтандыру жүйесі сияқты.

Сақтандыру депозиты - мүліктік сақтандыру түрі, коммерциялық банктер банкрот болған жағдайда қаражаттарды салымшыларға қайтару туралы кепілдік.

Депозиттерді сақтандыру жүйесі екі функциясы бар:

- Банктің қаржылық тұрақтылығы  (несиелік мекеме), төлеу қабілеттілігі  болмаған жағдайда;

      - Салымшыларды қорғау банктік мекемеде қаржылық тұрақсыздық болған жағдайда;

  Депозиттерді сақтандыру жүйесінің бүкіл әлемдік тәжірибеде тиімді функциясы;

        - Қамтамасыз  етеді белгілі қорға тұрақтылықты  өзінің мүшелеріне және банк  жүйесіне (банктің ликвидті кризистік  механизмін біртіндеп тоқтатады);

        - Салымшыларға  кепілдік береді (ең басты ұсақтарға), банк банктот болғанымен де  оларға банрот болуға жол бермейді;

        - Банк  жүйесіне сенімділікті артады;

        - Банктік  жүйенің субъектісі арасындағы  ерекше тәуекел бөлімінің механизмі;

        - Жалпы  экономикалық тұрғыдан банктің  банкрот процедураларының жүргізілуі  керек;

        - Депозиттерді  сақтандыру жүйесі халықпен бірден  жұмысын бастауына, бір жак  шетінен, банкте бәсекелестік  ортаны қалыптастыру;

Сондықтан да бұл жүйе, қай  формасында болмасын нарықтық экономикада  барлық мемлекетте қолданылады.

Банктік салымдарды қорғау шетел тәшірибесінде түрлі амалдар  қолданнылады, депозиттерді сақтандыру мемлекеттерде әр елде әр түрлі қолданылыды, оның үшеуі қолданыста.

1. сақтандыру жүиесінде клиентті салымшылар;
2. кепілдендіру жүйесі (алдын ала шараларын өткізу, банкті банкротқа жеткізбеу);
3. аралас жүйе (алдағы екі элементтердің қосындысы).

Қазақстан Республикасының  екінші деңгейлі банктерінде жеке тулғалардың міндетті ұжымдық депозиттерін сақтандыру. Қазақстан Республикасының «Банк және бактік қызмет туралы» заңында толықтырулар енгізіледі, екнші денгейлі банк жеке тулғалардың міндетті ұжымдық депозиттерін сақтандыру, мехонизмін іске асыру, екінші деңгейлі банктер мен салымшылар арасында қарым қатынастарын нығайту.

Қазақстан Республикасының  екінші деңгейлі банктерінде жеке тұлғалардың  міндетті ұжымды салымшыларды кепілдендіру жасайды жабық акционерлік қоғам  «Қазақстанды қор, жеке тулғалартың  депозиттерін  сақтандыру» кометциялық  емес ұйым. Бұл қордың мақсаты жеке тұлғалардың ақша қаражатын қайтару,екінші деңгейлі банктерге депозиттерді сақтау ережеге сәйкес.

Депозидаринг банктің  қатысуымен - жеке тулға, депозиті бар  банк қатысушысы, ережеге сәйкес міндетті қайтаруын кепілдендіру.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.2 Шетел мемлекеттеріндегі банктік  депозиттерді сақтандыру

 

Көптеген мемлекеттерде салымшыларды қорғау, банкте кризисті болдырмау мақсатында жинақталған тәжірибелері бар. Олардың тәжірибелерінен жасаған қателіктерді жасамауымыз керек, ал жетістіктерін өзіміздің тәжірибемізде қолдануымыз қажет. Бүкіл әлемде салымшыларды кепілдендіру тәжірибесі бар, олар банкте салымшыларды сақтандыру түрінде жүзеге асырылады. Депозиттерді сақтандыру бойынша әр бір елдің тәжірибесі әр түрлі. Салымдарды сақтандыру жүйесі әлемдік банк тәжірибесінде 60 жылдан астам уақыт қызмет етіп келеді. Салымдарды сақтандыру жүйесі қазіргі кезде дүние жүзінің 70- тен астам елінде: АҚШ-та, Жапонияда, Германияда, Түркияда және тағы басқа да дамыған және дамушы елдерде бар. Қай елді алсақ та салымдарды сақтандыру жүйесінің нәтижесі оң.

1-кесте         

Мемлекет	Ұйым	Кепіл көлемі	Ескерту
Канада	Канада корпорациясының депозиттерін сақтандыру	60 мың канада доллары (50 мың американдық  доллар ) бір салымшыға.	Ірі банктер банкротқа ұшырамауы  туралы шарт.
Франция	Франция банк қауымдастығы	400 мың франк (70,4 мың американдық  доллар) бір салымшыға 200 млн франк  одан көп емес бір банкте  ғана.	Қиындық көріп жатқан банктері тиімді қызмет атқарып жатқан банктер көмек  көрсетеді.
Жапония	Депозитті сақтандыру корпорациясы (федеративті)	10 млн иен (68 американдық доллар) бір салымшыға	Тұрақсыз банктер  сливается тиімді мекемелермен.
Швейцария	Швейцария банктер қауымдастығы (мемлекеттік  емес)	30 мың Швейцариялық қаржылық франк  (20,4 мың американдық доллар)бір  салымшыға;	Банкроттық басмымдық болған жағдайда салымшыларға 10 мың швейцариялық франкт шотына қайтарылады
Велекобритания	Саоымшылардың қорын қорғау федеративі	75% мөлшерде салым 20 мың функт  стерлингке дейін (34,2 мың американдық  доллар)бірсалымшыға;	__________________
АҚШ	Депозиттерін сақтандыру федеративті  корпорация	100 доллар бір салымшыға	____________________
Германия	Неміс банктерінің Федеративті қауымдастығы	Банк капит/ң 1 салымшыға 30 % мөлшерге дейін.	Қауіп- қатер болған жағдайда федералды  мекеме , жер мекемесіжәне жекеше банк көмегін көрсетеді.
Қазақстан	Жеке тұлғаларды кепілдендіру;	200 мың теңгеге дейін-100%өтеу,әр қайсысы  соңғысы 200 мың тг 80%,60%,40%,40%,20% м-лшер3 1 млн тг 10% төлейді;	Банктің еріксіз өтімділігі,өз міндеттерін  орындай алмаса, қор әр бір салымшыға  ақшасын өтейді, банкке салған салымы.