Архитектурное наследие Кобринщины

    2 абразы «Спас Пантакратар».

    Свята-Троіцкая царква ў в. Казішча. Размешчана каля моплак на паўночна-ўсходняй ускраіне вёскі. Пабудавана ў 1927 г.

    Вырашана  выцягнутым прамавуголь-ным зрубам, да якога далучаюцца 5-гранная апсіда і прытвор. Над 4-схільным дахам храма ўзведзены 8-гранны барабан з цыбулепадобным купалам. Вертыкальнай дамінантай кампазіцыі з'яўляецца чацве-рыковая шатровая званіца з макаўкай над прытворам. Галоўны ўваход аформлены 4-слуповым ганкам з 3-вугольным фран-тонам. Вертыкальнай шалёўкай вылучаны цокальная і фрызавая часткі, гарызанталь-на ашаляваныя плоскасці сцен прарэзаны прамавугольнымі і арачнымі вокнамі.

    Свята-Пакроўская царква ў в. Акцябр. Знаходзіцца на ўскраіне вёскі. Пабудавана ў 1937 г.

    Развітую  і шматпланавую аб'ёмна-пра-сторавую кампазіцыю храма складаюць цэнтрычна-крыжовы  зруб малітоўнай залы, 5-гранная апсіда з партатыўнымі бакавымі рызніцамі, далучаны праз трапезную пры-твор-званіца. Званіца вырашана высокім шатровым васьмерыком і разам з 8-гранным шатровым барабанам з макаўкай над цэнтральным аб'ёмам дамінуе ў сілуэце храма. Грані-прыдзелы асноўнага зруба і бабінца завершаны 3-вугольнымі франто-намі. Гарызантальна ашаляваныя сцены прарэзаны адзінарнымі і здвоенымі прама-вугольнымі вокнамі, фланкіраванымі вер-тыкальнымі брусамі-сцяжкамі. У інтэр'е-ры пануе падкупальная прастора светла-вога барабана, абапёртага праз складаную сістэму ветразяў на сцены цэнтральнага

    квадратнага зруба. У яго прастору шы-рокімі 3-граннымі прасветамі расчыняюц-ца бакавыя прыдзелы, трапезная і вылуча-ная драўляным 2-ярусным іканастасам апсіда. Мастацкую  каштоўнасць маюць абраз «Тры свяціцелі» (XVIII —XIX ст.), скульптура «Раскрыжаванне» (XVIII ст.), драўляны разны ківот (1887).

    Войны, пажары, ваяўнічы атэізм бязлі-тасна  вынішчалі драўляную архітэктурную  спадчыну. На Кобрыншчыне існавалі пра-васлаўныя цэрквы ў вёсках Андронава (Свята-Петра-ІІаўлаўская, адзначана ў 1881; Свята-Пакроўская, пабудавана разам са званіцай у XVIII ст.), Бародзічы, Дубіны (1865-1867), Залессе (1918), Лука (Раства Багародзіцы, адзначана ў 1904), Малыя Корчыцы (Свята-Пакроўская, XVIII ст.), Мацы (рамантавалася ў 1848 і 1864), Пры-лукі (Свята-Пакроўская, адзначана ў 1904), Стрыгава (Свята-Сямёнаўская, 1808, новы храм пабудаваны ў 1880-я гады), Чарава-чыцы (Свята-Параскева-Пятніцкая, пача-так XVIII ст., перабудавана ў 1848).

    Свята-Пакроўская царква ў в. Хады-нічы. Размяшчалася на вясковых могілках. Пабудавана ў 1746 г.

    Да  аб'ёму малітоўнай залы далучана 5-сценная  апсіда. Агульны гонтавы дах над  ёй пераходзіць у вальмавы, па цэнтры завершаны невялікім цыбулепадобным ку-палком на барабане. Мастацкую каштоў-насць мае абраз XVIII ст. «Божая Маці Адзігітрыя». Знесена ў канцы 1980-х гадоў.

    Свята-Пакроўская царква ў в. Корчыцы. Знаходзілася на вясковых могілках. Пабудавана ў канцы XVIII ст.

    4-сценны  зруб і апсіда накрыты агуль-ным  гонтавым дахам, вальма над апсідай завершана макаўкай. Разабрана ў 1980 г. У 1998 г. каля могілак пабудавана новая царква.

    3 сярэдзіны XIX ст. мноства храмаў  бу-дуюцца па тыпавых праектах, распрацава-ных пад патранатам  Свяшчэннага Сінода. Першапачатковая  Свята-Дабравешчан-ская царква ў в.Чэмер упамінаецца ў 1778 г. Да 1860-х гадоў існавала пагроза яе сама-разбурэння. У пачатку XIX ст. ксяндзы дамініканскага кляштара ў в. Буховічы забралі з царквы да сябе цудатворны абраз «Збавіцель». Будаўніцтва існуючага драўлянага храма пачалося ў 1863 г. павод-ле тыпавога праекта на сродкі кобрынска-га акруговага начальніка Грабавецкага, які аддаў падрад на будаўніцтва яўрэям Вай-нштоку і Амстэрдамскаму. Але ў снежні 1864 г. работы былі спынены ў сувязі з патрабаваннем мясцовага святара пера-несці храм на новае месца. У 1869 г. будаў-ніцтва адноўлена, з Белавежскай пушчы завезены лес. Праект і каштарыс складаў брэсцкі гарадскі архітэктар М.Барта-шэўскі.

    Царква  ў в. Кісялёўцы. Была пабудавана ў 1910-я гады на месцы папярэдняга храма паводле праекта, распрацаванага архітэктарам У.А.Срокам у 1909 г.

    Помнік  рэтраспектыўна-рускага стылю. Была вырашана ў выглядзе 4-часткавай  аб'ёмна-прасторавай кампазіцыі: 3-ярусная  шатровая званіца, кароткі бабінец, кубапа-добная малітоўная зала, прамавугольная апсіда з бакавымі рызніцамі. Шатры звані-цы і асноўнага аб'ёму, 2-схільны дах апсі-ды завяршаліся цыбулепадобнымі купа-ламі. Унутры малітоўная зала была пера-крыта шатровым скляпеннем на ветразях, якое трымала светлавы 8-гранны барабан. Знесена ў 1965 г. На яе месцы ў 1995 г. узведзена новая царква.

    Традыцыі  народнага драўлянага цар-коўнага  дойлідства сцвярджаюцца і ў афі-цыйным «сінодскім» будаўнічым праекта-ванні.

    * * #

    Свята-Пакроўская царква ў в. Бухо-вічы. Размешчана на паўночна-ўсходняй ус-краіне вёскі. Пабудавана ў 1674 г. (ці 1676) з цэглы і дрэва манахамі-дамініканцамі па фундацыі мужа і жонкі Пухальскіх як касцёл Успення Найсвяцейшай Дзевы

    Марыі. Касцёл закрыты ў 1830 г., у 1832 г. перададзены  праваслаўным як прыпісаны да Гарбанскай царквы. Перабудову касцё-ла ў 1862 г. і 1870 г. выконваў падрадчык Сідароўскі па даручэнні мітрапаліта Літоў-скага і Віленскага Іосіфа, у 1877 г. — архі-тэктары Барташэўскі і Увядзенскі. 24 чэр-веня 1881 г. пасля чарговага капітальнага рамонту храм асвячоны як Свята-Пакроў-ская царква.

    Помнік  архітэктуры барока. У 1889 г. да прамавугольнага  ў плане будынка пад валь-мавым  дахам прыбудавана званіца, адноў-лены дах і надбудавана вежа з цыбулепадобным купалам над алтарнай часткай. Гэта прыўнесла ў архітэктуру барочнага храма рысы рэтраспектыўна-руската стылю. 3-часткавую кампазіцыю храма складаюць 3-ярусная званіца (драўляны шатровы вась-мярык на 2 мураваных чацверыках), пра-мавугольны ў плане аб'ём малітоўнай залы і нізкая прамавугольная рызніца. Накрыты вальмавымі дахамі. Вуглы храма з боку алтарнай часткі ўмацаваны магутнымі контрфорсамі. Бакавыя плоскасныя фасады рытмічна расчлянёны высока ўзнятымі лучковымі вокнамі. Унутраная прастора мае драўляны разны іканастас (спраектаваны ў 1877 г. архітэктарам баронам Козенам), падзелена на малітоўную залу і апсіду ў агульных габарытах асноўнага аб'ёму. У ап-сідзе знаходзіцца абраз-таблетка XVIII ст. «Спас з дзяржавай» і на адвароце «Божая Маці Адзігітрыя».

    КАСЦЁЛЫ

    Звесткі аб першым рымска-каталіцкім касцёле  ў Кобрыне адносяцца да 1513 г. Алтар у гэтым касцёле, паводле дакумен-таў, бьгў узведзены на грошы Ганны Коб-рынскай-Касцевіч. Не адзін раз гарэў, а потым зноў аднаўляўся. Пасля пажару 1812 г. (касцёл стаяў недалёка ад рынку) яго далейшы лес невядомы.

    Касцёл  Спачыну Найсвяцейшай Дзевы Марыі ў Кобрыне. У маі 1840 г. быў зацвержаны праект мураванага касцёла ар-хітэктара Наскова. I ў 1841 г. пачалося бу-даўніцтва, якое было завершана ў 1843 г. У 1851 г. біскуп Віленскі Вацлаў Зулінскі прысвоіў касцёлу тытул Спачыну Найсвяцейшай Дзевы Марыі. Быў закрыты ў 1962 г. Адноўлены ў 1990 г. на сродкі жы-хароў і пры дапамозе будаўнічай аргані-зацыі «Энергаполь» у Кобрыне.

    Касцёл  —- помнік архітэктуры класі-цызму. Уяўляе сабой 3-нефавы 2-вежавы храм. Прамавугольны  ў плане аб'ём накрыты 2-схільным дахам. Галоўны фасад вылучаны дзвюма 1-яруснымі чацверыковымі вежамі. Бакавыя фасады рытмічна раскра-паваны прамавугольнымі вокнамі і піляс-трамі ў прасценках, упрыгожаны аркатур-ным поясам. У храме знаходзіўся цудатвор-ны абраз «Збавіцель».

    Касцёл  Дабравешчання Найсвяцей-шай Дзевы  Марыі ў в. Гарадзец. Фунда-ваны ў 1633 г. каралём Уладзіславам IV Вазай. У 1723 г. пабудаваны драўляны ба-рочны храм, у 1865—1866 гг. — мураваны, які 22 кастрычніка 1866 г. быў забраны пад праваслаўную царкву, паколькі існуючая струхлела (апошні рамонт быў праведзе-ны ў 1858 г.). Перабудову ажыццяўлялі ў 1871 г. архітэктары Чэкмасаў, Кадрунцаў і М.Барташэўскі. У 1918 г. вернуты католі-кам.

    Касцёл (не захаваўся), верагодна, быў узведзены  ў «гатычным стылі». Быў выра-шаны адзіным прамавугольным аб'ёмам. Уяўляў сабой 3-нефавую 2-вежавую базілі-

    ку  з прамавугольнай апсідай і бакавымі сакрысціямі ў межах адзінай залы. Пры перабудове з фасада былі зняты 8-гранныя шатровыя вежы, над цэнтральным рызалі-там узведзена 8-гранная шатровая званіца, а над дахам апсіды — 8-гранны Шатровы барабан; пластыка фасадаў набыла характерную аркатуру, закамары, пілястравую і панэльную крапоўку. Іканастас створаны ў 1867 г. паводле праекта інжынера Кадрун-цава.

    Праваслаўнае  культавае будаўніцтва XIX — пачатку XX ст. фінансавалася і стымулявалася  дзяржаўнай казной. Аднак, традыцыйна, значная частка сродкаў на будаўніцтва  як каталіцкіх, так і праваслаў-ных храмаў паступала ў выглядзе ахвяра-ванняў. Праваслаўных храмаў было болып таму, што праваслаўнае насельніцтва дамі-навала над каталіцкім.

    Напрыклад, праваслаўны манастыр Святога Спаса  ў Кобрыне быў пабудаваны на сродкі апошняга кобрынскага князя Івана Сямёнавіча. Які пасля Брэсцкай царкоўнай уніі 1596 г. стаў уніяцкім і ў ім размясціўся базыльянскі ордэн.

    Пацвярджэннем гэтага факта служыць і тое, што  сабор Аляксандра Неўскага ў Кобрыне  быў пабудаваны ў 1868 г. на сродкі часоваабавязаных сялян Кобрынскага павета і былога начальніка Паўноч-на-Заходняга краю графа М.М.Мураўёва.

    Бясспрэчным доказам з'яўляецца і да-кумент, які  знаходзіцца ў новай экспазіцыі Кобрынскага ваенна-гістарычнага музея  імя А.В.Суворава. Гэта падпісны ліст № 46020 на збор добраахвотных ахвяра-ванняў на будаўніцтва ў г. Кобрыне Гро-дзенскай губерні новай мураванай Суво-раўскай Свята-Петра-Паўлаўскай царквы. Толькі 1-я сусветная вайна перашкодзіла ажыццяўленню праекта.

    Католікі  будавалі храмы выключна на ахвяраванні. Адным з прыкладаў таго з'яў-ляецца вытрымка з данясення міравога пасрэдніка гродзенскаму губернатару: «У выдатках на будаўніцтва касцёла ў в. Камень... сяляне рымска-каталіцкага веравыз-нання ўдзельнічаюць ахвяраваннямі і пад-возам будаўнічага матэрыялу без складан-ня дамовы». Ахвяраванне грошай на ўзвя-дзенне касцёла ўсёй грамадой лічылася на-лежнай і богаўгоднай справай. Ранейшы драўляны касцёл у в. Камень традыцыйна быў забраны пад царкву і ў 1873 г. нават

    набыў званіцу. Будаўніцтва новага касцёла пачалося ў жніўні 1901 г.

    У в. Ківацічы на месцы сгарэўшага касцёла ў 1939 г. была пабудавана капліца, якая існуе і цяпер.

    Каталіцкія  драўляныя капліцы былі ў вёсках Ілаўск (Святога Казіміра) і Азяты, мураваныя — на могілках у Кобрыне, Астромічах, Паляцічах.

    ХРАМЫ ІНШЫХ КАНФЕСІЙ

    Іудзейская  канфесія прадстаўлена бу-дынкам сінагогі ў Кобрыне на вуліцы Першамайскай, 40. Пабудавана ў 2-й пало-ве XIX ст. з  цэглы і з'яўляецца памятні-кам  эклектычнай архітэктуры з элементамі класіцызму.

    Пасля вайны ў будынку размяшчаліся піўзавод і цэх безалкагольных напіткаў, у лютым 2001 г. перададзены для стварэння яўрэйскага культурнага цэнтра.

    Будынак вырашаны цэнтрычным 3-па-вярховым аб'ёмам, крапаваным па вуглах лапаткамі. Верхнія  паверхі расчлянёны арачнымі вокнамі. Пластыку фасадаў уз-багачаюць падаконныя нішы, фігурная рустоўка, аркатурныя паяскі.

    У 1989—1993 гг. у Кобрыне пабудаваны малітоўны  дом абшчыны евангельскіх хрыс-ціян-баптыстаў (архітэктар А.Андраюк, кан-структар А.Хрушч, мастак Л.Рацько).

    А.М.Кулагін.