Ўзбекистонда сиёсий институтлар фаолиятини жараёнлари

Автор работы: Пользователь скрыл имя, 14 Марта 2012 в 22:03, диссертация

Краткое описание

Шимолий Америка ва Јарбий Европадаги демократик жамият барпо этган мамлакатлар, шунингдек, Япония, Жанубий Корея каби давлатларнинг бу соіадаги тажрибасидан самарали фойдаланиш іозирги ислоіотлар учун муіим аіамият касб этади. Биринчи чаєириє Олий Мажлиснинг XIV сессиясида Президент И.А. Каримов єуйидаги вазифани єўйган эди: "... бизнинг энг муіим вазифамиз - єабул єилинган єонунларимизга, эътироф этилган талабларга, демократик андозаларга єатъий риоя этишни таъминлашдир. Шу ўринда демократия принциплари, тараєєий топган давлатларнинг єўллашга арзийдиган тажрибаси бизга ёрдамга келиши керак" . Ўзбекистон жамияти ўз тараєєиётида илјор жаіон тажрибасига таяниши, бу соіада хориждаги илјор ва маърифатли давлатлар эришган ютуєлар ва хатолардан сабоєлар чиєариши, улардан ижодий равишда фойдаланиши ислоіотларнинг іозирги

Содержание работы

К И РИШ.........................................................................................................................................3-13
I. БОБ. СИЁСИЙ ИНСТИТУТЛАР ФАОЛИЯТИНИ ТАДЄИЄ ЭТИШНИНГ НАЗАРИЙ ВА МЕТОДОЛОГИК МУАММОЛАРИ.........................................................................................................................14-62
1.1. ¡збекистонда сиёсий институтларни эркинлаштириш концепцияси ва унинг назарий жиіатлари.....................................................14-27
1.2. Шарº ва £арб мутафаккирлари сиёсий муносабатлар ва институтларни эркинлаштириш т¢¼рисида......................................................28-40
1.3. ²озирги давр либерализм мафкураси: генезиси, асосий тушунчалар ва тамойиллар.............................................................................................41-62
II. БОБ. СИЁСИЙ ИНСТИТУТЛАР ФАОЛИЯТИНИ ЭРКИНЛАШТИРИШ: УМУМДУНЁВИЙ ТАМОЙИЛЛАР ВА АМАЛИЁТ........................................................................................................................................63-86
2.1. Сиёсий институтлар ва уларнинг ривожланиш тамойиллари...................................................................................................................................63-76
2.2. Сиёсий институтлар фаолиятини номарказлаштириш - эркинлаштириш жараёнларининг янги босºичи..........................................77-87
III. БОБ. ЎЗБЕКИСТОНДА СИЁСИЙ ИНСТИТУТЛАРНИ ДЕМОКРАТИК ТАМОЙИЛЛАР АСОСИДА РИВОЖЛАНИШИ....................................................................................88-130
3.1. ¡збекистонда сиёсий институтларни эркинлаштиришга доир исло³отлар..........................................................................................................................87-101
3.2. Ўзбекистонда ма³аллий іокимият органлари фаолиятини демократик тамойиллар асосида ривожланиши..........................................102-114
3.3. ¡збекистонда ¢зини ўзи бошєариш органлари фаолиятини эркинлаштириш жараёнлари........................................................................................115-131
ХУЛОСА……………………………………………………………………………..........132-139
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати…………………………......................140-151

Содержимое работы - 1 файл

Диссертация.doc

— 608.00 Кб (Скачать файл)

              Ўзбекистон Республикаси              Конституциясининг 100-моддасида    маіаллий давлат іокимияти органларининг єуйидаги ваколатлари мустаікам белгилаб єўйилган: єонунийликни, іуєуєий-тартиботни ва фуєароларнинг хавфсизлигини таъминлаш; іудудларни иєтисодий, ижтимоий ва маданий ривожлантириш; маіаллий бюджетни шакллантириш ва уни ижро этиш, маіаллий солиєлар, йијимларни белгилаш; бюджетдан ташєари жамјармаларни іосил єилиш; маіаллий коммунал хўжаликка раібарлик єилиш; атроф-муіитни муіофаза єилиш; фуєаролик іолати актларини єайд этишни таъминлаш; меъёрий іужжатларни єабул єилиш іамда Ўзбекистон Республикаси Конституциясига ва Ўзбекистон Республикаси єонунларига зид келмайдиган бошєа ваколатларни амалга ошириш[62].

              Шунингдек, мамлакатдаги єонунчилик жараёнларида маіаллий іокимият органлари тушунчасига таърифлар бериш  ва унинг іуєуєий маєомларини яратиш демократик давлатлар сиёсий тизимини чуєур ўрганиш, миллий мерос ва анъаналарни эътиборга олган іолда амалга оширилди. Конституциянинг 101-моддаси моіиятан ана шу фикрни исботлайди: “Маіаллий іокимият органлари Ўзбекистон Республикасининг єонунларини, Президент фармонларини, давлат іокимияти юєори органларининг єарорларини амалга оширадилар, халє депутатлари єуйи Кенгашлари фаолиятига раібарлик єиладилар, республика ва маіаллий аіамиятга молик масалаларни муіокама єилишда  єатнашадилар. Юєори органларининг ўзларига берилган ваколат доирасида єабул єилган єарорларни єуйи органлар ижро этиши мажбурийдир. Халє депутатлари Кенгашлари ва іокимларнинг ваколатлари муддати - 5 йил”[63].

Бозор иєтисодиётига асосланган демократик єадриятлардан келиб чиєиб, маіаллий іокимият органлари давлатга тегишли бўлмаган ташкилотлар, корхоналар ва жамоат ташкилотларнинг ички ишларига аралашмаган іолда уларнинг ривожланиши учун шарт-шароитлар яратиб беради, вакиллик органларининг тасдиєлашлари воситасида іудудни иєтисодий-ижтимоий  ривожлантиришнинг дастурларини, туман, шаіарлар ривожланишининг  режаларини тузади.

  1993 йил 2 сентябрда єабул єилинган “Маіаллий давлат ³окимияти органлари іаєида”ги єонунга асосан маіаллий давлат іокимияти органларининг бутунлай янги тизими барпо этилди. Бу єонун жойлардаги давлат іокимияти тизими фаолиятининг моіиятини очиб беради.

“Маіаллий давлат іокимияти тўјрисида”ги  Єонунга биноан вакиллик органлари билан іокимларнинг ваколатлари  бири-бирларидан аниє чегаралар билан ажратиб єўйилган. Маіаллий іокимият органлари ўз іудудлари доирасида иєтисодиёт, ижтимоий соіалар, саноат, єурилиш, алоєа воситалари, єишлоє хўжалиги, аіолига  хизмат кўрсатиш ва маданий соіаларга раібарлик єилади ва уларнинг ўзаро муносабатларини мувофиєлаштиради. Бундан ташєари, маіаллий іокимият органларининг тегишли іудудда жойлашган, лекин юєорига бўйсунувчи корхона, ташкилот, муассаса фаолиятига іам таъсир єила олади. Маіаллий давлат іокимияти жойларда єонунийликни саєлашни назорат этиш принципларидан келиб чиєиб, ўз іудудидаги марказий вазирликлар ва бошєа идораларга бўйсунувчи   корхона, ташкилот, муассасаларни іам ўз ваколатлари доирасида назорат єилиш іуєуєларига эгадир.

                  Маіаллий давлат органлари маіаллий бюджетни шакллантириш ва унинг ижросини амалга ошириш,  маіаллий солиєлар, тўловлар ва йијимларни белгилаш, бюджетга кирмайдиган жамјармалар шакллантириш каби ишларни бажаради ва ўз аіолиси жойлашган іудудни барча жабіалар бўйича ривожлантиришга ўзининг катта іиссасини єўшади.                          

Шунингдек, маіаллий іокимият органлари ўз іудудлари доирасида єарор, фармойиш ва бошєа  меъёрий  іужжатлар єабул єилиш іуєуєларига іам эгадирлар. Бундай іужжатлар вакиллик органлари томонидан жамоавий тарзда,  ижро іокимияти - іокимликда эса яккабошчилик асосда єабул єилинади. Бу каби іужжатларни іудуддаги барча фуєаролар бажаришга мажбурдирлар.

Вилоят, туман ёки шаіар іокими тегишли ижроия іокимиятига іам раібарлик єилади. Іокимият іоким ихтиёридаги бошєарув тузилмаси ва маіаллий маъмурият іисобланади. Іокимнинг ўринбосарлари іоким тамонидан тайинланади ва вазифасидан озод єилинади ва тегишли халє депутатлари Кенгашлари томонидан тасдиєланади.

Шу тарзда бошєарувни ислоі єилиш жараёнида жойларда давлат іокимиятининг янги тизими шаклланиши билан якунланди. Бу икки органдан иборат вакиллик іокимияти  ва ижроия іокимияти тузилмаларидир. Ижроия іокимиятининг янги органлари тизими эскисидан шуниси билан фарє єиладики, эндиликда бу органлар ўз іудудларидаги ривожланишни режалаштириш ва ресурсларни таєсимлаш ваколатларига эга эмаслар.

Шуни ўз ўрнида айтиб ўтиш зарурки, Ўзбекистоннинг маіаллий іокимият бошлији - іокимларни Президент тавсиясига кўра тайинлаш тажрибаси тўјри бўлиб чиєди. Хусусан, Россияда 2004 йил сентябрь ойининг бошида Шимолий Осетиядаги Беслан шаірида амалга оширилган єонли террористик актдан сўнг губернаторларни Россия президенти тавсиясига кўра тайинлаш тартибига ўтилганлиги фикримизни тасдиєлайди.

Маіаллий давлат іокимияти органлари тизимининг асосини фуєаролар йијинлари - маіаллалар ташкил єиладиган маіаллий ўзини ўзи бошєариш органлари  тўлдиради. Бу органлар тарихий анъаналар ва халє менталитетини іисобга олган іолда ташкил єилинди, яъни, маіалла ўзини ўзи бошєариш жамоатчилик органи сифатида жуда юєори бўлиб єолмоєда.

Марказий ва маіаллий давлат органлари ўртасида іокимият функцияларининг таєсимланиши умумий іолатда Ўзбекистон Конституцияси билан белгиланган. Макроиєтисодий даражадаги функция - бу солиє ва пул-кредит сиёсатининг бирлиги (122- ва123- моддалар), Президент ва Вазирлар Маікамаси ваколатлари, шунингдек, Єораєалпојистон Республикаси Жўєорји Кенгаши ва Вазирлар Кенгашининг  алоіида ваколатлари іисобланади.

Республика ва іудудий бошєарув органларининг алоіида єирралари “Ер кадастри іаєида”ги, “Мулк іаєида”ги, “Давлат тасарруфидан чиєариш ва хусусийлаштириш”, “Банклар ва банк фаолияти”, “Ер ости бойликлар тўјрисида”, “Фуєароларнинг ўзини ўзи бошєариш органлари іаєида”ги ва бошєа єонунларда ифодаланган.

Ўзбекистонда іудудий ривожланиш ва алоіида ижтимоий- иєтисодий муаммоларни ечиш учун республика миєёсида ва іудудий миєёсда маєсадли дастурларни ишлаб чиєиш йўли орєали єулай ва тез равишда амалга оширилади. Давлат бошєаруви органлари хизмат кўрсатиш ва товарлар ишлаб чиєариш іажми билан аіолининг умумий тўлов єобилияти талаблари ўртасидаги умумий мувозанатлашув учун іам масъулдир. Минтаєалар ривожланишини бошєариш ва мувофиєлаштириш тизими бир неча бир-бири билан ўзаро бојлиє бўјинлардан ташкил топди.

Биринчи даража - Ўзбекистон Президенти ва унинг аппарати сиёсий, кадрлар, ижтимоий-иєтисодий, іарбий ва бошєа масалаларга доир Фармонлари ва єарорлари, шунингдек, бошєарув фаолияти воситасида маіаллий іудудларни мувофиєлаштиради.

Иккинчи даража - Ўзбекистон Вазирлар Маікамаси. Унинг ахборот – таілилий хизмати хукуматни тегишли єарорлари ва фармойишларини йијиш ва ишлаб чиєишга жавоб беради, уларни амалга оширилишини назорат єилади. Бу тузулма Єораєалпојистон Республикаси Вазирлар Кенгашида, вилоятлар ва Тошкент шаірида ўзининг іудудий бўлинмаларига эгадир.

Учинчи даража - Макроиєтисодиёт ва статистика вазирлиги. Унинг ижтимоий-иєтисодий вазиятлар таілили билан шујулланувчи іудудий бўлинмалари,  іудудларнинг ижтимоий-иєтисодий ривожланишининг йиллик  ва истиєболли дастурини ишлаб чиєади.

Тўртинчи даража - Марказий банк, Молия вазирлиги, Давлат мулкини бошєариш кўмитаси, Єишлоє ва сув хўжалиги вазирлиги, Меінат ва ижтимоий таъминот вазирлиги, Коммунал ва маиший хизмат вазирлиги, Табиатни іимоя єилиш давлат єўмитаси, Єурилиш ва архитектура бўйича давлат єўмитаси кабилар ўзларининг жойлардаги іудудий бўлинмалари орєали іудудларни ривожлантириш ва бошєа алоіида масалалар юзасидан єарорлар єабул єилиш ва уларни ижросини таъминлаш воситасида иштирок этадилар.

        Бешинчи даража - Єораєалпојистон Республикаси  Вазирлар Кенгаши, вилоят,  туман ва шаіар іокимликларидир. Улар ўз аппаратлари орєали ўз іудудларида ривожланиш учун масъулдирлар. 

        Шунингдек, Конституцияга мувофиє Ўзбекистон Республикаси таркибида алоіида маєомга эга бўлган іудудий автономия - Єораєалпојистон Республикасининг іуєуєий асослари мустаікамлаб єўйилган. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 70-моддасига биноан суверен Єораєалпојистон Республикаси Ўзбекистон Республикаси таркибига киради ва унинг суверенитети Ўзбекистон Республикаси томонидан іимоя єилинади.

Єораєалпојистон Республикасини маіаллий давлат іокимияти сифатидаги мустаєиллигини таъминлаш маєсадларида мазкур Республика Конституциясига биноан (1993 йил 9 апрель) унинг єонун чиєарувчи  юєори давлат вакиллик органи Жўєорји Кенгашга  ўзига хос бўлган алоіида єуйидаги ваколатлар берилди: Єораєалпојистон Республикаси Конституциясини єабул єилиш, унга ўзгартириш ва єўшимчалар киритиш, єонунлар єабул єилиш, унга ўзгартириш ва єўшимчалар киритиш, Єораєалпојистон Республикаси єонунларини шарілаш кабиларни кўрсатиш мумкин.  Єораєалпојистон Республикаси Жўєорји Кенгашини бутун Ўзбекистон миєёсида єонун ишлаб чиєиш ташаббуслари Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси сессияларида  Єораєалпојистондан сайланган Олий Мажлис депутатлари тамонидан амалга оширилади. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 84-моддасига биноан, Олий Мажлис раиси ўринбосарларидан бири - Олий Мажлис депутати бўлган Єораєалпојистон Республикаси вакилидан иборатдир.

Сиёсий институтларни эркинлаштиришда маіаллий давлат іокимиятига мустаєиллик бериш, уларни бошєарув ишларидаги ва вакиллик органи сифатидаги ўрнини кўтариш іуєуєий давлатга хос бўлган хусусиятлардир. Алоіида іудудий-маъмурий бирлик маєомига эга бўлган Республика субъектларидан бири - мамлакатнинг йирик сиёсий, маъмурий, иєтисодий  ва маданий маркази Тошкент шаіридир. Мамлакатнинг бошєа шаіарларидан фарєли ўлароє, Тошкент шаіри маъмурий єурилишига кўра ўзига хос хусусиятларга эга: шаіарни іоким бошєаради, у Ўзбекистон Конституцияси ва “Маіаллий давлат іокимияти іаєида”ги Єонунга асосан вилоят іокимлари каби Ўзбекистон Президенти тамонидан тайинланади ва шаіар халє депутатлари кенгаши томонидан тасдиєланади. Тошкент шаіри 11 та маъмурий туманларга бўлинган бўлиб, уларни іар бири ўз іокимликларига эга. Ўз навбатида бу туманлар ўзини ўзи бошєаришни бошланјич бирликлари - маіаллалар фуєаролар йијинларидан иборат.

1999 йилдан эътиборан жамият сиёсий соіаси ва давлат єурилишини эркинлаштиришга доир ислоіотларни бошланиши натижасида бошєарувнинг асосий єисмини марказдан іудудларга аста-секин кўчириш тамойиллари шаклланиб бормоєда.  Іудудий маіаллий іокимият органларининг іуєує ва мажбуриятлари анча кенгайтирилди. Маіаллий органлар амалда юєоридан ажратилган маблајлар ва ўзидан юєори турувчи органлар томонидан белгиланган іаражатлар іажми доирасида хўжаликларга тезкорлик билан раібарликни амалга оширадилар. Лекин,  іозирча,  іудудларни бир текис ривожлантириш мажбуриятларида уларнинг ўзлари бошєараётган іудудлар мулкининг бир єисми учун моддий-техникавий ва табиий ресурсларга эга бўлиши ва уларни молиялаштириш вазифаларини бажаришига доир ваколатлари  мустаікамланмаган. Шунинг учун іам  іудудларни ривожлантиришнинг стратегик масалаларида маіаллий іокимиятларнинг ожизлиги сезилмоєда.

         Бу камчиликларга баріам беришда номарказлаштиришга доир чора-тадбирлар режаси єабул єилиниши сиёсий ислоіотларнинг муіим йўналишидир. Аксарият іолларда, іудудни бошєаришда марказдан тўјридан-тўјри таъсир єилиш іоллари учраб туради. Айниєса, республика бюджетида, вазирликлар фондларида марказлашган капитал сармоялар мавжудлиги фикримизнинг далилидир, бироє бу сармояларнинг іудудий ўзгаришлардаги самараси іали унчалик етарли эмас. Бюджет капитал сармоялари лимитлари расман іудудлараро бўлиниши эътироф этилса-да, улар амалда  вазирликлар ўртасида таєсимланади. Маіаллий давлат органлари даромадининг фаєат озгина єисмигина маіаллий солиєлар томонидан єопланаётганлиги учун іам маіаллий бюджетларни шакллантириш, асосан, марказий іокимиятнинг єарорларига бојлиє  бўлиб єолмоєда. Номарказлаштириш тадбирларининг амалга оширилиши бундай нуєсонларга чек єўйиши  даркор. 

  Іозирги даврда маіаллий іокимият органлари фаолиятини эркинлаштириш билан бојлиє энг муіим  масала, бу іудудий іокимиятнинг ўрта даражасини (туман ва шаіар іокимликларини) мукаммаллаштиришдир. Мавжуд єонунчиликка биноан, маіаллий давлат іокимияти ва маіаллий бошєарув органлари іудудларнинг ўзига хос шарт-шароитларини инобатга олган іолда муіим ижтимоий-иєтисодий жараёнларга самарали таъсир єила олишнинг зарурий ташкилий имкониятларига эгадирлар. Амалда эса ваколатларнинг таєсимланиши эркинлаштириш талабларига мос келмайди. Турли вазирликлар ва давлат єўмиталарининг іудудларда жойлашган бўлинмалари муассасавий єарамлик асосида фаолият олиб бормоєдалар. Шу билан бир ваєтда уларнинг марказий органлари іудудлардаги ўз бўлинмалари фаолиятидан келиб чиєиб, іар доим  маіаллий іокимият органлари билан ўзаро бошєарув муносабатларида бўладилар. Маіаллий давлат іокимиятининг кўплаб ваколатлари єонуний меъёрларда ифодаланган бўлса іам,  улар ижро фаолиятининг турли даражалари ўртасида іали аниє белгиланмаган. Маіаллий давлат іокимияти функцияларининг кўпчилиги іали іам юєори іокимият билан келишишни таєозо этади.

      Іокимиятнинг турли даражалари ўртасидаги ўзаро алоєаларнинг іозирги іолати узоє даврлар давомида вужудга келганлиги, анъанавий тусга кирганлиги ва уларнинг кўпчилиги ёзилмаган єонунлар - одатлар ва инерция таъсирида акс этаётганлиги учун іам  іокимият органлари вертикал жиіатлардан  бир-бирига анча єатъий іолда бўйсундирилган.

       Бозор муносабатларининг ривожланиши билан давлатнинг назорат єилиш (айниєса, єонунларнинг бажарилишини, солиєларнинг тўланишини) роли ³ам саºланиб туради. Шунинг учун іам іокимликлар билан халє депутатлари Кенгашлари ўртасида, турли даражадаги іокимиятларнинг ўзаро, шунингдек  корхоналар билан іам ўзаро алоєаларини іуєуєий асосларларда эркинлаштириш жамият іаёти кун тартибига єўйилмоєда.  Бунга мувофиє равишда корхона ва ташкилотларнинг хўжалик фаолиятига тўјридан-тўјри  аралашишга баріам бериш, аста-секин хўжалик юритувчи субъектлар учун іуєуєий іимоялар  базасини ташкил єилиш іозирги ислоіотларни чуєурлаштиришнинг асосий йўналишларидан биридир.

Ўзбекистонда іуєуєий давлат ва фуєаролик жамияти барпо этиш талабларидан келиб чиєиб давлат бошєарувини ва сиёсий іокимиятни ислоі этиш дунёнинг ривожланган демократик давлатлари тажрибасига хос бўлган єонун чиєарувчи, ижроия ва суд іокимиятларининг алоіида ва мустаєил тизимини шакллантиришга єаратилди.

Давлат бошєаруви тизимини ислоі єилиш жойларда янги маіаллий бошєарув тизимининг іам шаклланишига олиб келди. Ижро ва вакиллик іокимиятига раібарлик функцияларини бирлаштирадиган іокимлик институти унинг негизини ташкил єилди. Жойлардаги давлат іокимияти фаолиятини асосий тамойиллари іуєуєий жиіатлардан белгиланган бўлиб, унга демократия, ижтимоий адолат, єонунийлик, ошкоралик, инсон іуєуєларини іимоя єилиш, миллий ва маіаллий манфаатларни инобатга олиш киради.

Информация о работе Ўзбекистонда сиёсий институтлар фаолиятини жараёнлари