Ўзбекистонда сиёсий институтлар фаолиятини жараёнлари

Автор работы: Пользователь скрыл имя, 14 Марта 2012 в 22:03, диссертация

Краткое описание

Шимолий Америка ва Јарбий Европадаги демократик жамият барпо этган мамлакатлар, шунингдек, Япония, Жанубий Корея каби давлатларнинг бу соіадаги тажрибасидан самарали фойдаланиш іозирги ислоіотлар учун муіим аіамият касб этади. Биринчи чаєириє Олий Мажлиснинг XIV сессиясида Президент И.А. Каримов єуйидаги вазифани єўйган эди: "... бизнинг энг муіим вазифамиз - єабул єилинган єонунларимизга, эътироф этилган талабларга, демократик андозаларга єатъий риоя этишни таъминлашдир. Шу ўринда демократия принциплари, тараєєий топган давлатларнинг єўллашга арзийдиган тажрибаси бизга ёрдамга келиши керак" . Ўзбекистон жамияти ўз тараєєиётида илјор жаіон тажрибасига таяниши, бу соіада хориждаги илјор ва маърифатли давлатлар эришган ютуєлар ва хатолардан сабоєлар чиєариши, улардан ижодий равишда фойдаланиши ислоіотларнинг іозирги

Содержание работы

К И РИШ.........................................................................................................................................3-13
I. БОБ. СИЁСИЙ ИНСТИТУТЛАР ФАОЛИЯТИНИ ТАДЄИЄ ЭТИШНИНГ НАЗАРИЙ ВА МЕТОДОЛОГИК МУАММОЛАРИ.........................................................................................................................14-62
1.1. ¡збекистонда сиёсий институтларни эркинлаштириш концепцияси ва унинг назарий жиіатлари.....................................................14-27
1.2. Шарº ва £арб мутафаккирлари сиёсий муносабатлар ва институтларни эркинлаштириш т¢¼рисида......................................................28-40
1.3. ²озирги давр либерализм мафкураси: генезиси, асосий тушунчалар ва тамойиллар.............................................................................................41-62
II. БОБ. СИЁСИЙ ИНСТИТУТЛАР ФАОЛИЯТИНИ ЭРКИНЛАШТИРИШ: УМУМДУНЁВИЙ ТАМОЙИЛЛАР ВА АМАЛИЁТ........................................................................................................................................63-86
2.1. Сиёсий институтлар ва уларнинг ривожланиш тамойиллари...................................................................................................................................63-76
2.2. Сиёсий институтлар фаолиятини номарказлаштириш - эркинлаштириш жараёнларининг янги босºичи..........................................77-87
III. БОБ. ЎЗБЕКИСТОНДА СИЁСИЙ ИНСТИТУТЛАРНИ ДЕМОКРАТИК ТАМОЙИЛЛАР АСОСИДА РИВОЖЛАНИШИ....................................................................................88-130
3.1. ¡збекистонда сиёсий институтларни эркинлаштиришга доир исло³отлар..........................................................................................................................87-101
3.2. Ўзбекистонда ма³аллий іокимият органлари фаолиятини демократик тамойиллар асосида ривожланиши..........................................102-114
3.3. ¡збекистонда ¢зини ўзи бошєариш органлари фаолиятини эркинлаштириш жараёнлари........................................................................................115-131
ХУЛОСА……………………………………………………………………………..........132-139
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати…………………………......................140-151

Содержимое работы - 1 файл

Диссертация.doc

— 608.00 Кб (Скачать файл)

              Президент И.А.Каримов таъкидлаганидек: “Демократия фаєат назария ёки сиёсий жараёнгина бўлиб єолмай, шу билан бирга халєнинг турмуш тарзи ва унинг бутун руіияти, анъаналари, маданияти, психологиясининг хусусиятлари іамдир. Халєнинг маданиятидан жой ололмаган демократия турмуш тарзининг таркибий єисми іам бўла олмайди”[68].

              Демократия - фуєароларни єарорлар єабул єилишда тенглик бўлишини ва унда доимо озчилик іуєуєларини іимоя єилишни назарда тутиб, кўпчилик овози іуєуєи асосида єарорлар єабул єилинадиган ўзини ўзи бошєарувчи тузимдир. Ўзининг соф шаклида демократик жамият фуєароларга єарор чиєариш жараёнида бевосита иштирок этишга ишониб, имкониятлар яратиб беради. Бу бевосита демократия деб аталади, аммо демократик жамиятларнинг катталиги ва мураккаблигини эътиборга олиб, фуєаролар кўп іолларда ўз номларидан іукмронлик єилувчи ва єарор єабул єилувчи вакилларни сайлашлари таомил тусини олгани учун ваколатли демократия шакли яратилиб, у іукуматнинг халє олдида іисобот бериб боришига єаратилгандир іамда доимий ўтказиладиган, эркин, іаєєоний ва раєобатдошлик асосидаги сайловларга таянади.

              Демократик жамиятда іукумат халє манфаатлари йўлида хизмат єилади. Іеч бир шахс ёки іокимиятнинг тармоји фуєаролар іуєуєига таідид тујдириш ёки улар бузиш учун етарли єудратни ўз єўлида мужассамлаштира олмайди, аммо іукумат ўта єудратли бўлиб кетган таєдирда іам, іукумат етарли єудратга эга бўлмаган таєдирда іам демократия таназзулга учраши мумкин. Шунга биноан демократик раібарлик жамиятни ижтимоий барєарорлигини саєлаш омилларидан биридир. Фуєаролар ўзларини сайлаган раібарларига ишонишлари, уларни єадрлашлари, улар єабул єилган єарорларига риоя єилиши ва давлат єонунларига итоат этишлари лозим.

              Демократиянинг асл моіияти ўз-ўзини бошєаришдир, ўз іаётини ўз єобилиятига,  тафаккурига ва виждонига кўра єуришдир ва бунинг оєибати учун масъулиятни іам ўз бўйнига олишдир. Єайси жамият фуєароларининг сиёсий онг ва іуєуєий маданиятлари етук бўлса, бундай жамиятда демократия равнає топади. Шахснинг ўзига кўпроє іуєує бергани ва масъулият юклагани сари тузум демократлашаверади, давлатнинг юки енгиллашаверади. Шунинг учун ³ам ¡збекистонда «Кучли давлатдан кучли жамият сари» концептуал сиёсий дастурдан келиб чиºиб, жамиятнинг му³им институти б¢лган ¢зини ¢зи бошºариш органларини демократик тамойиллар асосида ривожланишига му³им а³амият берилмоºда. Ма³алла, овул, ºишлоº ва ша³арча фуºаролар йи¼инларидаги а³олини ижтимоий - сиёсий жараёнларда фаол иштирок этишларига кенг шарт-шароитлар яратиш маºсадларида ¢зини ¢зи бошºарувга доир ºадимдан синалган халºчил миллий анъаналар билан демократик ºадриятлар синтезлаштирилди ва бу жараёнларда миллий менталитетга хос б¢лган халºчиллик тамойилига му³им а³амият берилмоєда.

Ўзбекистонда азалдан фуєароларнинг маіаллий ўзини ўзи бошєаришнинг алоіида институти - маіалла фаолият кўрсатиб келмоєда. Шўролар даврида маіаллалар деярли іуєуєий  маєомга эга бўлмасдан, улар фаолияти фаєатгина маіаллий анъана ва урф-одатлар, одоб-ахлоє меъёрларини єўллаб-єувватлашдан, оилаларга маросимлар ва бошєа тадбирларни ўтказишга ёрдам беришдан иборат бўлиб келди. Єадимдан маънавият, таълим ва тарбия масалалари маіаллаларда іал этилган. Бу каби органлар турли маслаіатлар беришган, кам таъминланган оилалар, єариялар ва ёлјизларга ёрдам бериш, оилалар іаётида иштирок этиш, оилавий масалаларни іал єилиш, тўй-іашамларни ташкил єилиш кабилар маіалланинг муіим вазифаларидан бири бўлиб келган.

Миллий мустаєиллик даврида фуєароларнинг маіаллий ўзини ўзи бошєаришнинг єонуний маєомини мустаікамлаш юзасидан жиддий ислоіотлар амалга оширилди. Ўзбекистон Конституцияси маіалла маєомини фуєароларнинг ўзини-ўзи бошєариш органи сифатида мустаікамлади. Маіаллалардаги фуєароларнинг ўз-ўзини бошєариш органлари фаолиятини іуєуєий асоси фаєат Конституция ва тегишли іуєуєий-меъёрий актлар билан чегараланмасдан, бу соіада Ўзбекистон Республикаси Президентининг турли Фармонлари ва Вазирлар Маікамасининг єарорлари єабул єилинди. Натижада бугунги кунга келиб республикада 10000 дан ортиє фуєароларнинг ўзини ўзи бошєариш органлари (шундан 8142 таси маіалла фуєаролар йијинлари) фаолият кўрсатмоєда[69].

Ўзбекистонда ўзини ўзи бошєариш органлари тизимига маіалла, юєорида єайд этганимиздек, овул, єишлоє, поселка ва шаіарча фуєаролар йијинлари киради. Маіалла тарихий ва замонавий тушунчада аниє белгиланган ижтимоий-демографик, маданий-маънавий ва іудудий-маъмурий бирлик сифатида мавжуд бўлиб,  унда одамлар анъана ва урф-одатлар бирлиги, инсоний, хўжалик, іуєуєий муносабатлар бирлиги орєали ўзаро бојлиєдирлар. Худди шундай іудудий бирликларда єадимдан умумий инсоний турмуш тарзи шаклланиб борди, жамоатчилик фикри юзага келди. Маіалла битта катта оила сифатида намоён бўлди.

Ўзбекистон мустаєил ривожланишининг дастлабки кунларидан бошлабоє маіалла  давлат томонидан  кучли єўллаб-єувватланаётганлиги  бежиз эмас. Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримов иккинчи чаєириє Олий Мажлиснинг IХ сессиясидаги маърузасида маіалланинг фуєаролик жамияти єуришдаги аіамиятини юксак баіолагани іолда бу борада єуйидаги вазифаларни єўйди:“Айнан мустаєиллик даврида іар томонлама ўзини оєлаган, тобора іаётимизда аіамияти кучайиб бораётган фуєароларнинг ўзини ўзи бошєариш органлари - маіалла институти, турли жамоат бирлашмалари іамда ташкилотларини ривожлантириш ва мустаікамлаш масаласи бизнинг доимий эътиборимизда туриши лозим.

Бу масалада фуєаролик институтлари ва ўзини ўзи бошєариш органларини ривожлантириш учун энг маєбул ташкилий-іуєуєий механизмларни, яъни тегишли єонунчилик асосини шакллантириш, ташкилий-техникавий, моддий шарт-шароитларни, давлат ва жамоат бирлашмалари іамкорлигининг самарали усул-услубларини  вужудга келтириш ўта муіим аіамият касб этади”[70].

Маіалла аіоли учун ўзини ўзи бошєариш мактаби бўлиб хизмат єилмоєда. Єоидага кўра,  маіаллага катта іаётий тажрибага эга бўлган обрўли ва іурматли одамлар бошчилик єиладилар. Маіалла оєсоєоллари аіоли билан доимий учрашувлар ўтказиб турадилар, іамма воєеалардан хабардор бўлиб,  юзага келган муаммоларни ўз ваєтида іал єиладилар. Уларнинг маърифий-тарбиявий фаолияти іам ўєитувчиларникидан кам эмас. Бу іол маіаллада истиєомат єилувчи іар бир фуєарога жамиятни ислоі єилиш йўналишлари ва вазифаларини тушунтириш ва даъват этиш имконини беради.

Мамлакатимиз мустаєиллигининг ўтган  йилларида маіаллалар ижтимоий, иєтисодий ва бошєа муаммоларни ечишда анчагина тажриба тўпладилар. Улардан кўпчилиги давр талаби даражасида иш олиб бормоєдалар, жамиятни янгилаш, халє турмуш даражасини кўтариш бўйича катта кўламдаги давлат дастурини іаётга татбиє єилишда фаол иштирок этмоєдалар. Масалан, Тошкент шаіар Собир Раіимов тумани “Беруний” маіалласи, Жиззах шаіри “Ёшлик”, Самарєанд тумани “Улујбек” єишлоєларида аіоли билан ишлаш соіасида бой тажрибалар тўпланди.

Маіалла ўз іудудида яшаётган фуєароларнинг турли ижтимоий муаммоларини іал єилиб беришда бевосита  иштирок этади. Бу ерда єариялар, фахрийлар, етимлар, байналминал-іарбийлар, кам таъминланган ва кўп болали оилалар манфаатлари іимоя єилинади. Шу билан биргаликда инсоннинг маънавий юксалиши ва амалий ташаббусларининг намоён бўлиши  учун шарт-шароит яратилади, моддий ва маънавий єўллаб-єувватланади. Маіалла фуєаролар йијини ижтимоий таъминот органлари ва бошєа іомий ташкилотлар билан биргаликда ижтимоий ёрдам, кам таъминланган оилалар ва ёлјиз кишиларга бејараз моддий ёрдам ажратмоєдалар.

Маіалла фуєаролар йијини  ўз іудудларида экологик муаммони ечишда ва аіоли фаровонлигида, маіаллий аіолини іашар йўли билан кўкаламзорлаштириш, тозалаш ишларига жалб єилади, маіаллий аіоли ўртасида атроф-муіитни асраш юзасидан тушунтириш ва тарбиявий  ишлар олиб боради.

Єарорлар єабул єилишда жамоатчилик иштирокининг бошєа бир шакли фуєаролар йијини іисобланади. Ўзбекистон мустаєиллиги шароитида бу анъаналар аіолининг ўзини ўзи бошєариш тизимини ислоі єилиш моделига асос бўлди. Конституцияга кўра ўзини ўзи бошєариш органлари раібарларини ваколат муддати тугаши билан (1998 йил ноябрида ва 2002 йил майда) іамма жойда фуєаролар йијини раислари (оєсоєоллар) ва уларнинг маслаіатчиларини сайлаш кампаниялари ўтказилди. Іаммаси бўлиб іар бир сайловда 7,5 минг фуєаролар йијини ва унинг мажлисларида 120 мингдан зиёд вакиллар сўзга чиєди[1]. Йијинларда оєсоєолларнинг іисоботлари вазминлик ва танєидий нуєтаи назар билан муіокама єилинди, маіаллий ўзини ўзи бошєариш ташкилотларини такомиллаштириш учун аниє таклифлар киритилди. Іудудларни ободонлаштириш,  ижтимоий инфратузилмани ривожлантириш, аіолини иш билан банд єилиш,  кичик корхоналар ташкил єилиш, уй ва іовлилардаги томорєалардан  унумли ва самарали фойдаланиш масалалари кўриб чиєилди. Ўзини ўзи бошєариш органларига єонунчиликни таъминлашда давлат іокимияти органларига ёрдам бериш, Ўзбекистон Президенти фармонларини, іукумат єарорларини, іокимиятнинг вакиллик органлари ва іокимлар єарорларини ижросини таъминлашда ёрдам беришга доир ваколатлар доирасини кенгайтиришга муіим эътибор берилди.

Шунингдек, фуєаролар йијинларида ўзини ўзи бошєариш органларига доир єонунчиликни такомиллаштириш юзасидан аниє тавсия ва таклифлар, фаол муіокамалар єилинди, фуєароларнинг мазкур ташаббуслари атрофлича єўллаб-єувватланди.

Маълумки, фуєаролар йијинларида мансабдор шахсларнинг сайловлари умумий, тенг ва тўјридан-тўјри сайлов іуєуєи асосида очиє ёки ёпиє овоз бериш йўли билан фуєароларнинг сайлов іуєуєларини кафолатлаган іолда амалга оширилади. 1993 йилда “Фуєароларнинг ўзини ўзи бошєариш органлари іаєида”ги єонун єабул єилинганидан сўнг жойларда фуєаролар йијинлари раислари (оєсоєоллар) ва уларнинг маслаіатчиларининг биринчи сайлови ўтказилди. 1998 йил ноябрида ўзини ўзи бошєариш органлари раібарларининг ваколат муддати тугаганлиги муносабати билан раислар ва уларни маслаіатчиларини янги сайловлари іамма жойдаги фуєаролар йијинларида фаол равишда ўтказилди. Фуєароларнинг 8,4 млн.и ёки республика умумий аіолисининг 70%и иштирок этган йијин ва мажлислари тинч, ишчанлик руіида ўтди. Бухоро, Наманган, Сирдарё, Фарјона, Хоразм, Єашєадарё вилоятлари ва Тошкент шаіри аіолиси юєори  даражада фаоллик кўрсатдилар. Бу сайловларда фуєароларнинг тўртдан уч єисми  иштирок этди.

Сайловларга тайёргарлик жараёнида кадрларни ўрганиш бўйича катта иш олиб борилди. Бу улкан ишга “Маіалла” жамјармаси, “Камолот жамјармаси”, Ўзбекистон хотин-єизлар єўмитаси каби жамоат ташкилотлари вакиллари жалб єилинди, кадрларни саралашда алоіида номзодлар бўйича аіоли фикрини сўраш тажрибасидан фойдаланилди, тавсия єилинаётган номзодларни ишчанлик, ташкилотчилик іамда ахлоєий сифатлари ўрганилди, деярли барча оєсоєолларнинг фаолияти таілил єилиб чиєилди. Кўплаб вилоятларда ўз вазифасини бажаришда сустлик єилаётган, ўзини ўзи бошєариш органлари фаолиятини такомиллаштириш учун зарурий чоралар кўрмаётган раібарларга єатъий баіо берилди.

Йијин раисларининг умумий сонидан 18%и янги талабларга жавоб бермаганлиги учун иккинчи муддатга тавсия єилинмади. Маслаіатчилар орасида бу кўрсаткич 47%ни ташкил єилди. Навоий, Сирдарё, Тошкент вилоятларида иккинчи муддатга сайланиш учун 20-26% гача оєсоєоллар, Тошкент шаірида эса 40% атрофида оєсоєоллар тавсия єилинди, холос. Республика миєёсида 7574 фуєаролар йијини раислари сайланди, улардан 65,5% олий маълумотли, ярмидан кўпи 50 ёшгача бўлган ёшни ташкил этди.  Йијин раисларидан 446, фуєаролар йијини маслаіатчиси этиб эса 14 мингдан ортиє аёллар сайландилар. Іар бир ўзини ўзи бошєариш органида оєсоєолларнинг 10 тадан маслаіатчилари сайланди, уларнинг 42,2%и олий маълумотли бўлиб, йијинлар оєсоєоллари ва уларнинг маслаіатчилари орасидан 372 киши илмий даражаларга эга эдилар[71].

“Фуєароларнинг ўзини ўзи бошєариш органлари іаєида”ги єонуннинг  17-моддасига мувофиє,  ўзини ўзи бошєариш органлари фаолиятини мувофиєлаштириш  маєсадида Республика оєсоєоллар кенгаши тузилиши мумкин. Шунингдек, фуєароларнинг ўзини ўзи бошєариш органлари фаолияти бўйича вилоят, туман, шаіарларда мувофиєлаштирувчи кенгашлар тузилиши мумкин.

Тарихий шаклланган миллий ва маънавий єадриятларни саєлаш ва кенг тарјибот єилиш тадбирларига, энг яхши миллий урф-одатлар, анъаналарни ёйиш, республика маіаллалари ўртасида маданий оєартув ишларини кенгайтиришга давлатнинг єўллаб-єувватлашини таъминлаш маєсадида, шунингдек, келгусида уларни ижтимоий-иєтисодий мустаікамлаш маєсадида 1992 йилдаёє “Маіалла” республика хайрия жамјармаси ташкил єилинган эди. Унинг фаолиятини асосий йўналишлари єуйидагича белгиланди:

-           тарихий шаклланган миллий ва маънавий єадриятларни кенг тарјиб єилиш;

-           энг яхши миллий урф-одатлар ва анъаналарни кенг ёйиш, республика аіолиси ўртасида маданий-оєартув фаолиятини кенгайтириш;

-           хайр-саховат ва инсонпарварлик, одамлар орасида бир-бирини тушуниш ва яхши єўшничилик јояларини тушунтириш учун фаол тарјибот ва ташвиєот ишларини олиб бориш; 

-           аниє іудудда яшаётган кам таъминланган оилалар, ногиронлар, єариялар ва болалар іуєуєларини іар тамонлама ижтимоий іимоялаш;

-           турли анъанавий маросимлар ўтказиш;

-           маіалла іудудларини ободонлаштириш;

-           Республика  маіалла фуєаролар йијинлари фаолиятини марказлаштириш.

              Маіаллаларнинг халєаро ташкилотлар билан алоєалари іам кенгайиб бормоєда. Халєаро ноіукумат ташкилот “Каунтерпат Консорциум” іозирги ваєтда Ўзбекистонни бир єанча іудудларида маіалла ташаббусини єўллаб-єувватлаш дастурини амалга оширмоєда. Унинг фаолияти ноіукумат ташкилотлари билан фуєаролар ўзини ўзи бошєариш органлари ўзаро іамкорлигини мустаікамлаш учун йўналтирилган. Дастурнинг маєсадлари єуйидагилар:

-           маіаллаларни ижтимоий фикрлари тан олинган вакиллар сифатида іамда ўзларининг устувор  эітиёжларини єондириш учун маіаллий жамоаларни ишончли шерикчилик асосида  нодавлат ташкилотлари фаолиятидаги иштирокини ошириш;

-           фуєаролар билан давлат ўртасида икки томонлама самарали алоєалар учун маіалла фуєаролар йијини ва бошєа маъмурий тузилмалар ташкил єилишни єўллаб-єувватлаш;

-           ноіукумат ташкилотлар билан маіалла єўмиталари ўртасида ижтимоий шериклик доирасида мустаікам іамкорлик алоєаларини ўрнатиш.

Маіаллий давлат бошєарув органлари функцияларини фуєароларнинг ўзини-ўзи бошєариш органларига бериш іозирги даврда эркинлаштириш жараёнларининг узвий йўналишларидан бири іисобланади. Маіалланинг ноёб моіияти шундаки, у бирданига бир неча функцияларни бажариши мумкин. Іозирги ваєтда халєаро экспертлар маіалланинг ролига доир бир неча турлича таърифларини келтирадилар.

Информация о работе Ўзбекистонда сиёсий институтлар фаолиятини жараёнлари