Баскетбол

    Техникалық  дайындық әдістемесін мұғалімер кезеңді үдеріс деп қарастырады, онда әр кезең үшін  техниканың негізгі буыны мен бүге-шүгесін игерудің жеке міндеттері қалыптастырылады. Мұғалімдер арасында  оқытудың әрбір кезеңі (мерзім) үшін оқыту құралдарын таңдап алу, сондай-ақ беру мен лақтыруда қолдардың қимылының нақтылық параметрлерін қоюдың интегративті қадамдарын қолдану  қиындық тудырды. Техникалық тәсілдерді жетілдіруді мұғалімдердің 70% дербес тапсырма беру арқылы ойын тәжірибесінде жүзеге асырады.

    Келтірілген материалдардан көретініміздей, ойын әрекеті жүзеге асқан әрбір жылдық циклмен біршама өзгеріп тұрады. Бұл жағдай  жеке-дара дамудағы  танымның тездетілуіндегі оқытудың басты рөлін және оқушының ойын тәжірибесінің біршама бөлігін құрайтын, қозғалыстар мен арнайы әрекеттерді игерудегі техникалық дайындық әдістемелерін растайды. 

1 кесте - Баскетболға үйретудің бастапқы кезеңіндегі оқу-тәрбие үдерісін ұйымдастыру 

    Ойын  әрекетінің өлшемдерімен қатар біз психомоторлық қабілеттердің динамикасын да ұдайы бақылап отырдық, білетініміздей, олар баскетбол ойыны техникасының тәсілдеірне үйретудің материалды негізін құрайды.

    Оқушыға оқу үдерісінің және ойын практикасының барлық жағдайы, ағзасының түрлі жүйесінің қызмет атқаруында белгілі  өзгерістерін тудыратындай  әсер ететінін түсіне отырып, қозғалыс әрекеттерінің  дәлдігінің қарапайым көріністерін атап өтуге тырыстық және сол материалдарды оқу-тәрбие үдерісінің тиімділігін бағалау үшін қолдандық (2 кесте).

    Сыныптар  арасындағы нәтижелерді салыстыруларды қолданып,  зерттейтін фактордың (оқыту  әдістемесі) әсер ету фактісін дәлдікпен  анықтауға тырыстық. Біздің жағдайымызда бастапқы фактіні табудың көрсеткіші, белгілі бір уақыт аралығындағы нәтиженің өсу қарқыны, қарқын неғұрлым жоғары немесе төмен болса, осы фактордың әсері де соғұрлым жоғары  (төмен)  болады.

2 кесте  - Экспериментті және бақылау  сыныптарындағы оқушылардың көрсеткіштеріндегі нәтижелердің динамикасы 

    Материалдарды талдау, іріктелген  топтардың әрбіреуінде топтық нәтиже жылдан жылға жақсарғанын көрсетті. Сонымен,  спортшы емес оқушылардың нәтижелері арасындағы біршама айырмашылықтар оқушылардың үшінші оқу жылындағы ағымы ретінде ғана байқалды. Бұл, осы дайындықтың алуан түрі мен құралдарының кумулятивті тиімділігі 2-3 сабақтан кейін психомоторлы деңгейде анық көрінетінін білдіреді. Мұнда осы жағдайдың бірнеше түсіндірмесі болуы мүмкін. Біріншіден, қолданатын құралдар мен сабақтың әдістемелері баскетболға жаңадан үйрене бастаған оқушылардың психомоторикалық ағымдағы және болашақтағы жағдайына сәйкес емес.

    Екіншіден,  қолданылатын құралдардың және бастапқы әдістердің көлемі мен әсері, әсер ету  ұзақтығы бойынша тиімділігі төмен. Осы               пікірлердің әрбіреуі  іріктеудің біртектілігі еместігін растайтын, сондай-ақ сыныптағы педагогикалық әсер ету құралдары нәтижелерінің салыстырмалы тәуелділігі туралы түрлендіру коэффициентінің жоғары мәндерімен дәлелденеді.

    «Баскетбол  ойыны бойынша сабақтың педагогикалық  ұстанымдары және жаңғырту шарттары» деп аталатын 3.2 бөлімшеде оқу-тәрбие үдерісінің тиімділігін арттыру мәселенің ғылыми негізделуін, әдістемелік негізгі қағидаларды анықтауды, оларды жүзеге асырудың шарттарын қарастырылады. Аталған шаралардың жиынтығын біз оқушыларды баскетболға үйретудің бастапқы кезеңін жетілдіру, және жоспарлы нәтиже алу үшін қазіргі заманға сәйкестендіру деп қарастырамыз.

    Спорттық  педагогикада үйренуді жаңа бастаған оқушының дайындығын және оқу-тәрбие әрекетіне  дайындығын білдіретін жеке қасиеттері кіретін жағдайды жүйелеуге деген талпыныс спорт түрінің функционалдық құрылымын талдауға негізделеді. Және бұл кезде  оқушының бойында болашақта спорттық биік нәтижелерге қол жеткізу қабілеттерінің әлуеті болуына баса назар аударылады. Сондықтан,  оқушылардың оқу-жаттығу әрекетіне дайындығын жүзеге асырудың барлық қағидалары, жағдайлары мен жолдарын зерттеудің  бірегей пәні ретінде, тұтас құбылыс ретінде қарастыру қажет.

    Оқытудың  мақсаты мен міндетін, мазмұнын, түрі мен сабақтың әдістерін құрастырғандағы, зияткерлік көзқарасы мен қозғалыс құрылымдарының бірлігі эксперименталді сыныптардағы оқу-тәрбие үдерісін құрудың негізін қалаушы қағидасы болып табылады. Осы қағида негізінде оқушының оқу-жаттығу әрекеті үдерісіндегі жан-жақты даму идеясы, ойынның толыққанды түрде және қанықтылығында ойын әрекетін игеру үшін шынайы алғышарт пен мүмкіндіктер түзетін,  баланың рухани, сезімталдық, эмоциялық-тұтынушылық, зияткерлік және қозғалыс саласының тығыз байланысы мен байланыстылығы туралы идеясы жатыр.

      Мазмұны бойынша ол әлеуметтік  және биологиялық, қоғамдық және тұлғалық  типтік және жеке-дара өзара шарттылығында және бірлігінде адамның мәнді тану мен қатар өмір сүру қажеттілігін көрсететін, теориялардың жалпы ғылыми қағидаларымен және   тәжірибесімен тығыз байланысты.   Осы идеяларға сәйкес, оқушының ойын әрекетін  қалыптастыру арқылы, әлеуметтік және психофизикалық дамуы көбінде білімді белсенді және саналы түрде игерудің білім алу үдерісінде жүзеге асатыны туралы сенімді түрде айта аламыз.

    Оқушыларды дайындауды басқарудың шынайы мүмкіндіктері жақсы дамитын және жаттығудың жоғары нәтижесін қамтамасыз ететіндей, басқа да бейімдері мен қабілеттерінің дамуына жеткізетін мүмкіндіктерін анықтап, реттеуге байланысты.

    Осы тұрғыдан алғанда, даралау қағидасы оқу мазмұны мен дене шынықтыруға түсетін салмаққа  барабарлық қағидасымен түйіседі.

    Қозғалмалылық қағидасы сабақтың мазмұнын үздіксіз дамыту қажеттілігін, қолданатын жаттығуларды, әдістерді, сабақ жағдайларын және түсетін салмақ күшін, оның көлемі мен қарқындылығын  ұдайы  жаңартуды және күрделендіруді қажет етеді. Оқушыларға қойылатын талапты ұдайы арттыру ең алдымен берілген тапсырмалар мен салмақ күшінде, олардың жас ерекшеліктеріне, жынысына және дара қасиетеріне қарай, жоспарланған мерзімде жағымды нәтижелерге қол жеткізулерімен байланысты. Жаңа, күрделі тапсырмалар мен жаттығуларға өту, техникалық дайындық барысында алдыңғы оқу материалын толық игергенде ғана, ағзаның  қызметтік және   құрылымдық өзгерістері, әсіресе, дене жағынан және психомоторлық қасиеттерінің даму деңгейіндегі өзгерістері ескеріліп, жүзеге асуы керек.

    Осы қағиданың жалпы қисынының басқа қадамы оқушының жеке жетістіктерінің үдемелі жетлуін қамтамасыз ету және осы негізде ойын әрекетін өзі бағалай білуді қалыптастыру қажеттілігінде көрінеді, оқушы бұл кезде нәтижелерден ғана емес, әрекеттің өзінен де қанағат алады, себебі, ол ойын кезінде өз қабілеттерін жүзеге асырып, өз мүмкіндіктерін толығымен ашады.

    Осы ұстанымдарды оқытудың бастапқы кезеңінде  де жүзеге асыруға болады. Бұны жүзеге асыруға  қазақтың көптеп саналатын  қозғалмалы ойындары бар, олардан баскетбол ойындарының тәсілдерін де, нақты тактикалық үлгіні де  көруге болады. Ойынның белгілі кезеңі жасалатын динамикалық ойын жағдайлары бұнда маңызды рөль атқара алады.

    Осы қағиданың ережелері оқу үдерісіндегі дене шынықтыруға түсетін салмақты түбегейлі өзгертуге жеткізеді: алаң көлемін ойыншылардың санын, ойын уақытын, дене жаттығуларының санын және қайталау санын азайтуға (ұлғайту) мүмкіндік береді. Үйренуді жаңа бастаған оқушыларда жоспарлық тиімділікпен қоса бұл тәсілдер алаңды бағдарлауын дамытады, ойын жағдайына қарай өзін қалай ұстаудың ұтымды тәсілдерін таңдау икемділігін қалыптастырады.

    Айтылған  әдістемелік қағидалар  белгілі бір жағдайлар болған кезде ғана толығымен жүзеге асуы мүмкін. Біздің жұмысымызда  осы қағидаларды жүзеге асырудың ұйымдастырушылық-педагогикалық негізгі шарттары анықталды:

    - оқу үдерісін ұйымдастырғанда көзқарас, зияткерлік және қозғалыс құрылымдарының тұтастығы оны оқу, практикалық, ойын дайындығы және өзіндік жұмыстың инновациялық әдістерінің мазмұнына енгізуді болжамдайды;

    - жас баскетболшылардың жан-жақты  дамуы  үшін қозғалыстың кешенді   тапсырмаларын жасау мен қолданудың  ғылыми логикасын қадағалау шарттары, дайындық түрлерінің бірлестікті қағидаларына сәйкес келеді;

    -  сабақта үйрету құралдары мен әдістерін оқушының ағымдағы жағдайына қарай сауатты қолдану шарттары, оның қозғалыс тапсырмаларын орындауға дайындығы сабақтың мазмұнын динамикалық жаңалап отырудың қағидасына сәйкес келеді.

    Баскетболға үйрету сыныптарындағы оқу үдерісін жетілдірудің қағидаларымен шарттары, сол қағидаларды жүзеге асырудың ұйымдастырушылық-педагогикалық негізгі шарттарын  қадағалағанда  ғана орындалуы мүмкін: тұтастық қағидасы; жұмыстың ғылыми қисыны және қозғалыстың кешенді тапсырмаларын орындау; жеке-даралық қағидасы және т.б.

  «Оқушыларды баскетболға үйретудің бастапқы кезеңіндегі технологиялық көзқарас» атты 3.3   бөлімшесінде оқу-ойын  әрекетінің ұсынылған құрылымдық элементтері -  алда тұрған оқу үдерісі және оның болашақтағы нәтижесі туралы ақпараттың жалпылану дәрежесі бойынша өзара айырмасы бар мақсат, жоба, жоспар мен орындау,  оқытуды басқарудың  түрлі деңгейлерін жүзеге асыратын және оның әр деңгейінде өзіне тән арнайылық мәселелер кешені шешілетін бағдарлама түрінде беріледі, оны үлгіден көруге болады (3 кесте). 

3 кесте  - Техникалық дайындықтың бастапқы  кезеңіндегі оқушы-баскетболшының үйрену әрекетінің нормативті құрылымы