Қосымша құн салығы

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ 

Орта-Азиялық  Университеті 
 
 

«Экономика  және менеджмент пәні»  кафедрасы 
 

РЕФЕРАТ 
 
 

Тақырыбы: «ҚОСЫМША ҚҰН САЛЫҒЫ» 
 
 
 
 
 
 

Орындаған: 3 курс студенті

Экон.фак.04-07топ

Исағұл Г.                                                   

                                                                             Қабылдаған: аға оқытушы

Тоққожа Қ. 
 
 

                                                                                
 
 
 
 

Алматы 2007 ж. 

 

 

ЖОСПАР 

КІРІСПЕ 

1. ҚОСЫЛҒАН ҚҰНҒА САЛЫНАТЫН САЛЫҚТЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГIЗДЕРI.
3. ҚОСЫЛҒАН    ҚҰНҒА    САЛЫНАТЫН    САЛЫҚТЫҢ    ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАЗМҰНЫ МЕН МӘНI.

 

 

КIРIСПЕ

    Кез-келген мемлекетте экономиканың нарықтық жолмен дамуына, тұрақты экономиканың қалыптасуына аса маңызды рөл салыққа берiледi, салық саясатын кең көлемде қолдану шешушi болып табылады.

   Отандық, шет елдiк тәжiрибе салықтың және салық жүйесiнiң экономикалық қаржы институтының экономикалық басқаруы болып табылады. Нарықтық экономиканың құрылымы рационалдық салық жүйесiн құруға аса көп көңiл бередi.

   Қандай да мемлекеттiң бюджеттiң негiзгi көзi салықтық түсiмдерден тұрады. Қазақстан Республикасында салық жүйесi тура және жанама салықтардың жиынтығынан құрылады. Алғашқысы - табысқа немесе салық төлеушiнiң мүлкiне салынаса, екiншiсi - тауардың үстiне қосымша қосылады, яғни көрсетiлетiн қызметке тұтынушы төлейдi.

   Бүгiнде жанама салықтардың iшiнде қосымша құн салығы басты орын алады. Қазақстан Республикасында қосымша құн салығы 1991 жылдың желтоқсан айынан берi қолданылады және Қазақстан Республикасының салық жүйесiне енгiзiлген жаңа элементтерiнiң бiрi болып табылады. Бұған Совет үкiметiнен кейiнгi қоғамда болып жатқан процестердiң таңбасы қойылды. Дәл осы кезде Қазақстанның экономикалық дамуы нарықтық жолға енген егемендi мемлекет мәртебесiн алды. Сол себептен бiрiншi заң актiлер болып «Бюджет жүйесi туралы» және «Салық жүйесi туралы» ҚР -ның заңдары қабылданды. Олар iс-әрекет жасап жүрген қаржы жүйесiн реформалаумен қатар дүниежүзiлiқ салық салу тәжiрибесiнiң прогрессивтi тенденцияларын ескере отырып жаңа қаржы жүйесiн құрды.

   Осы жүйенi жетiлдiрудiң басты мезетi болып бұрын iс-әрекет жасаған айналым салығының орнына қосылған құнға салынатын салықтың (ҚҚС) енгiзiлуi болды. Мұнда ҚҚС енгiзудiң мынадай артықшылықтары көзделдi: оны өндiрiстiң барлық сатыларында қолдану арқылы салық салу базасын әлдеқайда кеңейту. Басты дәлелi - салық жүйесiнiң дүниежүзiлiк тәжiрибесi.

Өмiр ағымына қарай бүгiнгi Қазақстан экоңомикасы да үнемi даму үстiнде. Осыған сәйкес мемлекетте орын олған экономикалық құбылыстар қарқынды дамып, кез  келген өзгерiсi соңынан салдар туғызуда. Олардың қатарына этап өткен қосылған құнға салынатын салықтың қолданылу тәртiбi, орын алып отырған кемшiлiктер легi, сәйкесiнше оны жетiлдiру жолдарын қарастыру жақтары диплом жұмысымды «Қосылған құн салығын: есептеу механизмi және қызмет ету мөселелерi» атты тақырыпта алуыма түрткi болды.

    Қосылған құн салығы барлық тауарларды сату, жұмыстарды атқару және қызмет көрсету түрлерiн қамтиды. Сондықтан да, аз мөлшерде қолданылуының өзi басқа салықтарға қарағанда қазынаны қазына толтыру қасиетi жоғары. Сонымен қатар қосылған құн салығы мемлекеттiң кiрiс пен шығыстың сәйкестiгiн, бағаның қөтерiлуiн тепе-теңдiкте ұстап тұратын бiрден бiр макроэкономикалық құрал десе де болады. Қосылған құн салығының өзiне тән бiрнеше артықшылықтары да орын алады: оны төлеуден қашып құтылу қиын, онымен экономиканың зан бұзушылығы аз мөлшерде байланысты. Салық төлеушiлер үшiн алып отырған табысынан

1. ҚОСЫЛҒАН ҚҰНҒА САЛЫНАТЫН САЛЫҚТЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГIЗДЕРI.

ҚОСЫЛҒАН    ҚҰНҒА    САЛЫНАТЫН    САЛЫҚТЫҢ    ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАЗМҰНЫ МЕН МӘНI.

    Салықтар - бұл заңды және жеке тұлғалардың табыстарынан белгiлi бiр уақыт мерзiмiндегi және қатаң белгiленген мөлшерде жергiлiктi және республикалық бюджетке төленiп отыратын мiндеттi төлемдер болып табылады. Олар заңды және жеке тұлғалардың мемлекеттiң қаржылық ресурстарын қалыптастыруға қатысуының мiндеттiлiгiн көрсетедi. Салықтар қайта бөлу құралы бола отырып, бөлiнiс жүйесiндегi туындайтын кедергiлердi жойып, адамдардың қандайда бiр қызмет түрiн дамытуын ынталандырады немесе тежейдi.

    Салықтар мемлекеттiң пайда болған мезетiнен бастап қоғамдағы экономикалық қатынастардың аса қажеттi буыны болып табылады. Олардың дамуы мен нысандарының өзгеруi салық жүйесiндегi өзғерiстермен қатар жүрiп отырды. Қазiргi қоғамдағы салықтар мемлекеттiң кiрiстерiнiң негiзгi көзi. Таза қаржылық қызметiнен басқа, салықтар қоғамдық өндiрiске, оның динамикасы мен құрылымына, ҒТП-тiң дамуына мемлекеттiң тарапынан экономикалық ықпал ету үшiн де пайдаланылады.

    Салық салудың мәселелерi әр түрлi дәуiрдегi экономист-философтар мен мемлекет қайраткерлерiнiң ақыл ойларын үнемi толғандыратын: Ф. Аквинский (1225 немесе 1226-1274) салықтарды «тонаудың рұқсат етiлген бiр түрi» деп анықтады. Ш. Монтескье (1689-1755) болса, «қол астындағылардан қандай бөлiгiн тартып алу және қандай бөлiгiн оларға қалдыруды анықтау аса көп ақыл-ойды қажет етедi» деп ұйғарады. Ал, салық салу теориясының негiзiн қалаушы А. Смит (1723-1790) «салықтар оларды төлеушiлер үшiн құлдықтың белгiсi емес, еркiндiктiң белгiсi» деген.

     А. Смит экономикалың кез-келген жүйесiнде қажеттi болатын салықтардың төрт негiзгi, классикалыққа айналған, принциптерiн қарастырады:

1) Мемлекеттiң қол астындағылар мемлекеттiң қолдауы мен қорғауында болғандықтан, табыстарына сәйкес үкiметтi ұстап тұруды қамтамасыз етуге қатысуы  тиiс. Бұл ереженi ұстау немесе ұстанбау салық салудағы тепе-теңдiкке немесе теңсiздiкке әкеп соқтырады.

2) әрбiр жеке тұлға төлейтiн салық нақты анықталған болуы керек (төлеу мерзiмi, төлеу әдiсi, төлем сомасы).

3) әрбiр салық төлеушiге оны қашан төлеу ыңғайлы болса, сол уақытта немесе ыңғайлы әдiспен төленуi керек.

4) әрбiр салық халықтың қалтасынан мемлекет қазынасына түсетiнге қарағанда мейлiнше аз ұсталуы керек.

(Салық халық қалтасынан мемлекет қазынасына тiптен анағұрлым көп ұсталынуы мүмкiн, мысалы, егер оны жинауда шенеунiктердiң көптiгiн қажет етсе, онда олардың жалақысы салықтан түсетiн елеулi сомма бөлiгiн жұтып алады).

А. Смиттiң салық салудың төрт қағидаты негiзiнде қазiргi уақытта салық салудың екi жақты қағидаты қалыптасты.

    Бiрiншiсi, жеке және заңды тұлғалар мемлекеттен алған пайдаға пропорционал мөлшерде салық төлеуi тиiс, яғни, кiмде-кiм үкiмет ұсынған тауарлар мен қызметтерден үлкен пайда түсiрсе, сол тауарлар мен қызметтердiң өндiрiсiн қаржыландыру үшiн салық төлеуi тиiс. Бiрақ, бұл қағидатты жалпылама пайдалану белгiлi бiр қиындықтармен байланысты. Мысалы, бұл жағдайда мемлекеттiң ұлттық қорғанысқа, денсаулық сақтауға, ағартушылыққа жүмсаған шығындарынан әрбiр салық төлеушi қанша және қандай мөлшерде жеке пайда табатынын анықтау мүмкiн емес. Тiптi алғашқыда, бағалауға болатын автожолдарды қаржыландыру жағдайында, бiз бұл шығындарды бағалау өте қиын екенiн көремiз. Жеке автомобиль иелерi жақсы сапалы автожолдардан бiрдей дәрежеде пайда таба алмайды. Сондай ақ, машиналары жоқтар да пайда алады. Кәсiпкерлер жақсы жолдардың пайда болуына байланысты нарықтың кеңеюiнен анағұрлым ұтады, одан басқа, бұл қағидаға сүйене отырып, тек кедейленген және жұмыссыздарға жәрдем ақы төлеу үшiн олардың өздерiнен салық үстауға тура келедi.

         Екiншi қағида салықтың алынатын табыс мөлшерiне тәуелдiлiгiн болжайды, яғни жеке және заңды тұлға неғұрлым жоғары табысқа ие болса, соғұрлым үлкен салық төлейдi және керiсiнше. 

    Бұл қағиданың тиiмдiлiгi мынада, яғни қымбат заттарды тұтыну шығындары мен бiрiншi қажеттiлiктердегi заттарды тұтыну шығындарынан ұсталатын салықтардың арасында айырмашылық бар екенiн көрсетедi. Бұл қағидат әдiлеттi және тиiмдi болып көрiнедi, алайда мәселенiң түп-тамыры кiм-кiмнiң болмасын салық төлеу мүмкiншiлiгiн өлшеуде қатаң ғылыми көзқарастың жоқтығында. Үкiметтiң салықтық саясаты мемлекеттiң әлеуметтiк-экономикалық мәнiне сәйкес жөне басқарушы саяси партияның көзқарастары мен үкiметтiң табысқа қажеттiлiк бiлдiрiп, талап етуiне тәуелдi құрылады.

    Қазiргi салықтық жүйелер салық салудың осы екi принципiнде экономикалық және әлеуметтiк мақсаттылығына байланысты пайдаланылады.

    Салықтық жүйеге белгiлi бiр қызметтер тән, соларға байланысты салықтар тiкелей және жанама болып бөлiнедi. Салық салу жүйесiнiң функционалдық нәтижелiлiгi әуел бастан «салық» және «салық салу» сияқты экономикалық категорияның мәнiмен анықталып қойылған, яғни, экономикалық жүйенiң даму заңдылықтарымен анықталатын мақсаттарға сәйкес келетiн қаржылық қатынастар жүйесi ретiнде көрiнедi. Осыдан, салық салудың табиғатының объективтiлiгiнiң фундаменталды жағдайынан салықтық жүйеге экономикалық қызметтерi тән екенiн көремiз. Оқымысты классиктер А.Смит, У. Петти, Д. Рикардо салықтардың фискалды және реттеушi қызметтерiн бөлiп көрсеттi. Бұл қызметтер олар құрастырған қағидаларда көрiнiс берген: бiркелкiлiк, әдiлеттiлiк, ыңғайлылық, үнемдiлiк. Эконмикалық әдебиеттерде салықтардың қызметтерi жайлы сұрақ тұрақты қарастырылады. Көптеген авторларша қызметтер жайлы мәселе өте маңызды, өйткенi қоғамдағы экономикалық және әлеуметттiк тепе-теңдiк қызметтердiң қандай түрiне бағытталуына тәуелдi. Осылайша, салық қызметтерiн барынша түсiнiктi етiп талдаған Черников Д. Г. болды. Ол келесiдей қызметтердi бөлiп көрсеттi: фискалдық (бюджеттiк, қазынашылық), бақылау, таратушылық, реттеушiлiк, ол өз алдына келесiдей қызметтерге бөлшектенедi: ынталандырушы, тежеушi (ынталандырмайтын, қайта өндiру). Осыдан, салық салудың нақты нысандарының рөлi бiрдей емес және салық салу мүмкiншiлiгiн жүзеге асыруда көрiнiс бередi. Шындығында да, экономикалық тепе-теңдiкке, салықтық жинақтар мен салық төлеушiлердiң   сызығушылығының оңтайлы үйлесуi жағдайында, яғни, салық төлеушiлердiң мүддесiн қорламайтын, бюджеттiң жоғары танымдылығы жағдайында қол жеткiзiледi.

    Қазiргi ғалымдар салық келесi қызметтерiн бөлiп көрсетедi:

1) Фиксальдық (мобилизациялық)    қызмет; яғни,  мемлекет сәйкес табыстарды қаржыландыру үшiн салық жинайды.

2) Бөлiп    берушiлiк:    салықтарды    жинай    отырып,    мемлекет    сонымен    қатар экономиканың  әр түрлi  саласына ықпал  етедi;  әлеуметтiк саясатты  жүзеге асырады, тұрғындар топтары, аймақтар арасында табыстарды қайта бөледi, аз қамтамасыз етiлгендердi қолдайды.

3) Реттеушiлiк    қызметi тұрғындардың тұтынушымен  ағымдағы табыстың бiр бөлiгiн алып, оны өндiрiстi дамытуға бағыттауды қамтамасыз етуден қөрiнедi.

4) ынталандырушы қызметi ол - экономикалық өсу, техникалық жаңарту НИОКР-ды жүргiзу, халық тұрғындарының өсуiн ынталандыруға әр түрлi жағдайлар жасау.

5) шектеулiк қызмет - салықтық саясат арқылы мемлекет өндiрiстердiң қандай да бiр түрлерiнiң дамуын тежеп немесе шектеп отыра алады.

6) Бақылаушылық есептiк қызмет қәсiпорындар мен тұрғындар тобының табыстарын, өндiрiстiң көлемi мен құрылымын, ақша ағымдарының қозғалысын есепке алып отырады.

Осылайша, салық салу нысаны оның қызметтiк белгiлерiмен, оның жүйелiк бөлшектерiнен құрылады. тiкелей және жанама салық салу нысаны - өзара байланысты және өзара ықпалды экономикада қажеттi тепе-теңдiктi қамтамасыз етедi.

    Жанама және тiкелей салық салу жүйесiнiң арақатынасына қойылатын  талап мынадай, яғни, «фискалды қызметтi көбiнесе жанама салықтар атқарса, тiкелей салық реттеушi болып келедi». Тұрақты даму теориясына сәйкес жанама, сондай-ақ тiкелей салықтардың қалыптасу схемасы салықтық әрекеттердiң алуан түрлiлiгiн бiлдiредi. Сондықтан, құрамында қосымша құн салығы бар жанама салықтар реттеушiлiк қызметтi атқара алады және өндiрiстiк, сауда-қоммерциялық сала қызметтерiнiң, қосымша құн салығын есептеудiң сәйкес әдiстемесi болған жағдайда, арасындағы қатынастарды реттеу құралына айналады.

    Қазақстан Республикасының «Салықтар және бюджетке басқада мiндеттi төлемдер туралы» заңында тiкелей және жанама салықтар анықтамасы келесiдей берiлген: Тiкелей салық бұл салық төлеушiнiң тiкелей табыстарынан немесе мүлкiнен төленетiн салық.

     Жанама   салық  тауарлар   мен   қызметтерден   олдардың   бағасы   мен  тарифiне белгiленген үстеме түрiндегi,  азаматтардың тiкелей  табыстары  мен мүлiктерiнен байланысты емес салықтар.