Қазақстандағы президенттік институттың даму кезеңдері

Президенттік республикада, президент парламенттен тәуелсіз сайланады не сайлаушылар коллегиясымен, не тікелей халықпен жене бір мезгілде мемлекеттің және үкіметтің басшысы. Ол өзі үкіметті тағайындайды және оның жұмысын өзі басқарады. Бұл мемлекетте парламент үкіметке сенімсіздік вотумын жариялай алмайды, ал президент — парламентті таратпайды.

Парламенттік республикада - үкімет заң шығарушы органмен құрылады және ол сонын алдында жауапты. Парламент дауыс беру арқылы сенімділік не сенімсіздік вотумды тұтасымен үкіметтің қызметіне, үкіметтің басшысына (министірлер, кеңесші төрағасына, премьер-министрге, канцлерге) нақты министірдің өзіне жариялауға құқығы бар. Арнайы түрде мемлекеттің басшысы Президент, не парламентпен не сайлаушылар коллегиясымен, не халықтың тікелей дауыс беруі арқылы сайланады.

Мемлекеттік аппарат қызметкерлерінің негізгі міндеттері: ҚР Конституциясы мен заңдарын, азаматтар мен заңды тұлғалардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғауды қамтамасыз ету; заңдарда белгіленген тәртіп пен азаматтардың өтініштерін қарауға, олар жөнінде қажетті шаралар қолдануға; өздеріне берілген құқықтар шегінде және занды мшдеттеріне сәйкес өкілеттерді жүзеге асыруға; мемлекеттік және еңбек тәртібін сақтауға; өздерінен жоғары басшылардың бұйрықтары мен өкімдерін, шығарылған шешімдері мен нұсқауларын орындауға; өз өкілеттігінің шегінде мәселелерді қарауға және солар бойынша шешімдер қабылдауға, белгіленген тәртіппен лауазымдық міндеттерін атқару үшін қажетті ақпарат пен материалдарды алуға құқықтары бар.

Мемлекет туралы бұл түсінікті ашып, нақтылай отырып, әрбір белгі соғылған белгілерге егжей-тегжейлі тоқталып, оның мазмұнды және мәнді сипаттамасына тереңірек үңіліп, әрекет ету механизмін көрсету қажет.

Мемлекеттік қызмет — азаматтардың мемлекеттік мекемелерде қызмет атқаруы, жұмыс істеуі. Бұл қызмет қоғамдағы еңбектің ерекше түрі. Бұл туралы заң, инструкция болады. Мемлекеттік аппарат тиісті мамандармен, іскер, сенімді азаматтармен толықтырылып құрылады. Мемлекеттік қызмет бірнеше категорияға бөлінеді:

а). Мемлекеттік билік органдарының қызметкерлері: (заң шығару, заңды орындау, заңды қорғау органдары).

б). Жұмыстың сипатына қарай қызметкерлер үшке бөлінеді: басшылар, мамандар, техникалық персонал.

в). Мамандығының сипатына қарай қызметкерлер екіге бөлінеді: мемлекеттік — билік өкілеттігі бар қызметкерлер және өкілеттігі жоқ қызметкерлер.

Мемлекеттің басқару формалары — біртұтас қоғамдық-экономикалық мемлекеттеріне тән, маңызды белгілердің жиынтығы.

Бір жағынан, әртүрлі формадағы мемлекеттер көптеген нысандармен қоршалады, қалыптағы тарихи бір кейіпте, әртүрлі нысандағы мемлекеттер кездеседі. Құл иелену кейпі, монархиямен ертедегі шығыс деспотиясы - Египет, Вавилон, Ассирия, Қытай, Индия, ертедегі империя) сипатталса, республика кейпіне - республикалар (аристократиялық, демократиялық, мысалы Афин мемлекеті) сай келеді." Феодальдық кейіпке - монархиялар (ерте феодальдық, феодальдық бөліну кезіндегі монархия, абсолюттікі монархия), буржуазиялық кейіпке - демократиялық республикалар (парламенттік, президенттік, аралас) және конституциялық (шектелген) монархиялар, социалистік кейіпке - Париж Коммунасы, Кеңес республикасы және халықтық демократия республикалары.

Екінші жағынан, белгілі тарихи кейіптегі мемлекеттердің кейбір нысандары тек солардың өзіне тән болды. Мысалы, сословиялық  - өкілетті монархия, тек феодальдық мемлекеттің белгілі дамуы кезеңіне жатады, ал парламенттік монархия және демократиялық республика тек буржуазиялық кейіптегі мемлекеттерге тән.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. Шведов А.А. Независимая Африка: внешнеполитические проблемы, дипломатическая борьба. - М.: Политическая литература, 1983.-270 с.

2.Дементьев И.А., Генин И.А. Объединенная Арабская Республика. М.: государственное издательство географической литературы. - 1959. - 88 с.

3.Объединенная Арабская Республика. Справочник / Отв. ред. М.В. Малюковский, Б.Г. Сейранян. - М.: Наука, 1968.-440 с.

4. Ицкович А. Федерализм как форма решения вопроса территориально -политической ориентации общества (международный опыт) // Обозреватель. - 1997. - №3-4. - С. 36-42.

5.Ажаева В.С. Канадские модели федерализма // Российские исследования по канадской проблематике: труды РАИК Вып. 3. Отв. ред. В.А. Коленеке. - М., 1999. - С. 182-204.

6.Решетников Ф.М. Правовые системы стран мира. Справочник. - М.: Юридическая литература, 1993. - 256 с. Федерализм: Теория. Институты. Отношения: (Сравнительно-правовое исследование) / Автономов А.С., Васильев Т.А.,

7.Чиркин В.Е. и др. / Отв. ред. Б.Н. Топорнин. - М.: Юристь, 2002. - 376 с. К.Маевский И. Федерализм. - М., Киев: Книгоиздательство И.Маевского, 1917. - 78 с.

9.Ященко А. Международный федерализм: идеи юридической организации человечества в политических учениях до конца ХҮІІІ в.-М.: 1908.-321 с.

10.Петров В.С. Сущность, содержание и форма государства. - Л.: Наука, 1971. - 262 с.

11.Стучка И. Учениё о государстве и о конституции РСФСР. - М.: Красная Новъ, 1922. - 102 с.

12.Кастель Е.Р. Германский федерализм: историко-правовое исследование: Автореф... дисс. докт. юр.наук.: 12.00.01. -Екатеринбург, 1994. - С. 42.

13.Градовский А.Д. Государственное право важнейших европейских держав: Лекции, СПб., 1895. -425 с.

14.Ященко А.С. Теория федерализма: Опыт синтетической теории права и государства. - М.: Юрьев, 1912. - 841 с.

15.Каменская Г., Радионов А. Унитарное государство - Федерация-Конфедерация // Российская провинция. - 1993. - №1. -С. 3-6.

16.Еллинек Г. Общее учение о государстве. - СПб., 1908. - 599 с.

17.П.Жилин А.А. Теория союзного государства: Разбор главнейших направлений в учении о союзном государстве и опыт построения его юридической конструкции. - Киев, 1912. - 212 с.

18. Градовский А.Д. Государственное право важнейших европейских держав. -СПб., 1885. -425 с. 19.Чистозвонов А.Н.Очерки по истории Швейцарии ХІІІ-ХҮІ вв. - М., 1968. - 325 с.

20.Попов Р.В. Конфедерация государств: история и современность: Дисс... на соиск. канд. юр. наук.: 12.00.01. - Москва. -2002. - 200 с.

21. Биекенов К., Садырова М. Әлеуметтанудың түсіндірме сөздігі. — Алматы: Сөздік-Словарь, 2007. — 344 бет.

22. Орысша-қазақша заңдық түсіндірме сөздік-анықтамалық. - Алматы: Жеті жарғы, 2008.

23. Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Әлеуметтану және саясаттану бойынша / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ.

25