ҚАРЖЫЛЫҚ ИНВЕСТИЦИЯЛАР ЕСЕБІ

Әрбір қатысушы өздерінің  бухгалтерлік есебінде және қаржылық есептілігінде өздеріне тиесілі  активтерді жалға беруден түскен табысты және өздеріне тиесілі ғимаратты пайдалану шығындарын есепке алып отырады. Сонымен қатар, қатысушылар арасында жасалған келісімге сай ғимаратты тиімді пайдалану дәрежесін бағалау мақсатында бүтіндей осы ғимаратты жалға беруден түскен табыс есептілігін және жұмсалған шығындар есебін жинақтап жасау нәтижесінде әрбір қатысушы жақ арнайы шешімдер қабылдануына болады.

Бірлескен ұйымдар өз қаражттарын  бірлесіп жұмсау арқылы негізгі құралдыр обьектілерін: жол, су құбыры, жылу беру қазандықтары т.с.с салуы мүмкін. Әрбір қатысушы активтік обьектілерді үлестік тұрғыда қаржыландырып, салу шығындарын үлестік инвестициялау  дәрежесіне сай жұмсап, бірлесіп салынған обьектіні пайдаланудың ара қатынастық үлестік құқығын белглейді.

Әрбір қатысушы өз кезегінде  бірлесіп бақыланатын активтік обьектілерін өзіне тиесілі бөлігінің есебін жүргізіп, қаржылық есептілікке жазып, сондай-ақ осы обьектіні салудан  және міндеттемелер есептілігін  жасауы керек. Қатысушының есебінде берлесіп бақыланатын активтердегі (мүліктер, негізгі құралдар) үлесі  салынған инвестиция түрінде емес, активтердің жеке элементтері түрінде  жүргізіледі.

Бірлесіп бақыланатын  компаниялар-қатысушылардың бірлесіп бақыланудағы, алайда өз бетімен дербес қызметтер атқарушы ұйымдардан және серіктестіктерден құрылады. Бірлесіп бақыланатын компаниялар бірлесіп бақылау жұмысын жүргізу ұйымдарға тәуелді болмай, өз бетімен келісім-шарт жасауға, шығындар жұмсауға, табыстар алуға және міндеттемелер қабылдауға құқылы болады. Әрбір қатысушы келісім-шартқа сай өз үлесін таза пайдадан немесе дайындалған өнімдерден алуына құқылы. Алайда, бірлесіп бақыланатын компанияның қаржылық және шаруашылық саясатын, қатысушы жақтардың әр қайсысы өз қалауымен немесе өз бетімен шеше алмайды.

Бірлесіп бақыланатын  компания қаржылық есеп жүргізіп, қаржылық қортынды есеп тапсыру қызметтерін  жалпы талапқа сай орындайды. Бірлесіп бақыланатын компанияға салынған ақша қаражаттары, мүліктер есебі әрбір  қатысушының бухгалтерлік есебіне  ұзақ мерзімді инвестициялар түрінде  жазылады.

енді еншілес, тәуелді  және бірлесіп бақыланатын серіктестіктерге тән инвестициялар есебін жүргізуге  арналған бухгалтерлік есеп счеттарның мүмкін болатын, ең негізі корреспонденцияларын көрсету қажет:

• Акциялар бойынша бұлардың үлестік қатысу құнын тауарлар, негізгі құралдар, материалды емес активтер, ақша қаражттарымен төлеу немесе акцияларды кіріске алуды:

Дт «Инвестициялар» - (инвестицияның  қандай ұйымдарға салығандығына  қарай, әрбір ұйымның атауларын  жазу арқылы көрсетіледі).

Кт «Ақша қаражаттары» - (жұмсалған активті қаражаттардың  жекелген түрлері бойынша);

• Акцияларды еншілес, тәуелді және бірлесіп бақыланатын ұйымдардан, сондай-ақ заңды немесе жеке тұлғалардан сатып алуда:

Дт «Инвестициялар»

 Кт «Алашақтар қарызы»  немесе Қоюшылар және мердігерлермен есеп айырысу»;

• Акционерлердің (қатысушылардың) құны номиналдық құнынан жоғары сомадағы (үлес) акциялар құнын төлеуде:

Дт «Инвестициялар»

 Кт «Қосымша төленген  капитал»;

• Еншілес, тәуелді және бірлесіп бақыланатын ұйымдардағы және заңды тұлғалардағы актитерді қайта бағалау нәтижесінде инвестицияның баланстық құнының үлес қосу сомасына көбейгендігі:

Дт «Инвестициялар»

        Кт «Қосымша төленбеген капитал»;

• Заңды және жеке тұлғалардан тегін алынған (қатысу үлесі) акциялар құны:

Дт «Инвестициялар»

 Кт «Табыстар»;

• Еншілес, тәуелді және бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардағы таза табыс сомасындағы инвесторлар үлесінің көбеюіне байланысты инвестицияның баланстық құнының көбеюі:

Дт «Инвестициялар»

 Кт «Басқа ұйымға қатысу үлесінен түскен табыс (шеккен зиян)»;

• Үлестік қатысу әдісімен есептелінген инвестициялар бойынша есептелінген дивиденттер:

Дт «есептелінген пайыздар (дивиденттер)»

 Кт «Инвестициялар»;

• Еншілес, тәуелді және бірлесіп бақыланатын ұйымдардағы және заңды тұлғалардағы актитерді қайта бағалау нәтижесінде үлестік қатысу сомасына инвестицияның баланстық құнының азаюы (бұрында қайта бағаланған сома деңгейінде):

Дт «Инвестицияны қайта  бағалаудағы қосымша төленбеген капитал»

Кт «Инвестициялар» - бұрын  қайта бағаланған сомадан артық  сомаға:

• Инвестицияны есептен шығарудағы, мұның баланстық құнына:

Дт «Негізгі қызметке жатпайтын  шығындар»

          Кт «Инвестициялар»;

• Еншілес, тәуелді және бірлесіп бақыланатын ұйымдардағы және заңды тұлғалардың шеккен зияны бойынша инвесторлар үлесінің азаюына қарай инвестицияның баланстық құнының азаюы:

        Дт  «Басқа ұйымға қатысу үлесінен  түскен табыс (шеккен зиян)»

          Кт «Инвестициялар».

Қозғалмайтын мүліктерге салынған инвестициялардың баситапқы  құнын көрсету:

• құрылысы аяқталған кезде

           Дт «Инвестициялар»

             Кт «Аяқталмаған құрылыс»;

• қаржылындыратын инвестициядағы мүліктерді жалға алу

          Дт «Инвестициялар»

         Кт «Жалдау міндеттемесі»;

• ғимараттар және құрылғыларды қозғалмайтын мүліктер категориясына көшіру

       Дт «Негізгі  құралдардың тозуы»

          Кт «Негізгі құралдар» - есептелінген  амортизация сомасына,

       Дт «Қозғалмайтын  мүліктегі инвестиция»

         Кт «Негізгі құралдар»,

      Дт «қосымша  төленбеген капитал»

        Кт  «Бөлінбеген табыс (жабылмаған  зиян)».

 

 

 

 

 

 

2.3 Қысқа мерзімді қаржылық  инвестициялар аудиті

        Инвестицияны түгелдеу жүргізудің дұрыстығын бақылау

Ықтимал бұрмалаулардың сипаты	Бұрмалаудың қаржылық есептілік  анықтылығына ықпалы
1	2
Жылдық қаржылық есептілік  құру алдында инвестицияны түгендеу өткізілген жоқ	Ішкі бақылау төмен  деңгейде бухгалтерлік есеп мәліметтері  боынша инвестиция сомасы іс-жүзінде  нақты бар инвестициямен расталмайды. Соның салдарынан инвестиция факторы  бойынша бухгалтерлік баланс жолдарының анықтығын растаудың мүмкін еместігі.
Шаруашылық жүргізуші  субьектінің есеп саясатын бұрмалауда инвестицияны түгендеу жүргізудің мерзімдері сақталған	Субьектінің ішкі бақылау  деңгейі төмен, қабылданған есеп саясатын бұрмалау.
Түгендеу жүргізу туралы бұйрық жоқ	Түгендеу өткізу тәртібі  бұзылған, соның салдарынан түгендеу қортындыларын тану мүмкіндігі күмәнді. Бухгалтерлік баланс анықталаған  растаудың мүмкін емес.
Түгендеу коммисиясын  құру туралы бұйрық жоқ
Түгендеу тізімдемесі  қателіктермен, тазартып өшірумен, түзетілген жерлермен толған, толтырылмаған
Түгендеу қортындылары тиісті құжаттамалармен ресімделген
Түзету тізімдемесіне  түгендеу коммисиясы барлық мүшелерінің  және материалды жауапты тұлғалардың  қолдары жоқ	Ұзақ мерзімді және қысқа  мерзімді инвестициялар ауқымы дұрыстығынан анықтаудағы мүмкін ауытқулар мен  комиссиясының жеке мүшелерінің  келіспеуі
Түгендеу өткізу барысында  анықталған ескерілмеген инвестициялар  қаржылық нәтижелердің ұлғаюына жатқызылмаған	Қаржылық нәтижелерді  төмендету
Түгендеу нәтижелері түгендеу аяқталған айдан кейінгі ай есебінде көрсетілмеген	Субьектінің ай ішінде қаржылық шаруашылық іс-әрекеті нәтижелерін  бұрмалау, соның салдарынан, қысқа  мерзімді және ұзақ мерзімді инвестициялардың барлық балансы жолдарын растаудың  мүмкін еместігі
Түгендеу нәтижелері жылдық қаржылық есептілікте көрсетілмеген

 

 

Тексеру қаржылық есептіліктің әрбір пішіні бойынша, Бас кітаптың шоттары бойынша айналымдар мен  қалдықтармен, тиісті түрде тұрған көрсеткіштерді бөлек-бөлек салыстыру  жолымен жасалады. Егер беру түрінде  бар көрсеткіштер Бас кітаптың мәліметтері  бойынша тексерілуі мүмкін емес жағдайда аудиторлар аналитикалық есептің тиісті регистірлерін қолданады. Бұл жағдайда қалдықтар мен айналымдары синтетикалық есептің шоттары, аралық шоттар және аналитикалық есептің шоттарымен салыстыру  жүргізіледі. Тексеру, әдетте, іріктемелі тәсілмен жасалады. Іріктеме мөлшері  аудиттің жоспарлау кезеңінде бағдарламамен белгіленеді.

Бухгалтерлік баланс, Бас  кітап пен аналитикалық есеп шоттарының көрсеткіштерінің тепе-тең болуын тексеру қортындылары және айырмалар туралы барлық мәліметтер аудитордың жұмыс құжаттарында, жинақталып қорытылады.

Тексеру басталмас бұрын  аудиторлар нормативті актілерде бар  бастапқы ережелерімен танысуы тиіс.

Заңға сәйкес тексеру өткізгенде құжаттар оларды белгіленген ережеге  сәйкес ресімдеу тұрғысынан тексеріледі, құжаттарды ресімдеуге жауапты адамдар  қолдарының бар болуы мен негізділігінде назар аударылады. Анықталған бұрмалау аудитордың жұмыс құжаттарында белгіленеді.

Аудитордың қүмәнін туғызған құжаттар ерекше назармен тексерілуі тиіс, ал олардың көшірмелерін аудитордың жұмыс есебіне тіркеген жөн.

Субьектінің аудитор тексерген  бастапқы есептік құжаттарына былайша  жазылады:

а) бұрмалаулар анықталған және аудитордың аудит барысында  пайда болған сұрақтары бойынша  құжаттар;

ә) аудитор тексерген, бұрмалаулар  анықталған және аудиторға сұрақ  туғызбаған құжаттар.

Бағалы қағаздар мен басқа  кәсіпорындарға қарыздар бойынша тексеру  жүйелі бақылау мен аудиттің құрамдас бөлігі болып табылады. Бұнда төменгілердің  дұрсытығын тексеру керек:

• 1110 және 2000 шоттар тобы бойынша аналитикалық есептің жүргізілуі;
• Бас кітап пен бастапқы құжаттардағы жазулар мен өткізбелердің құрылуы;
• бағалы қағаздардың сатып алу мен номиналды құнның арасындағы айырманы есептен шығаруы;
• бағалы қағаздарды сату және сатып алуды есепте көрсету.

Қысқа мерзімді қаржылық инвестициялардың функционалды аудит бағдарламасына мыналардың дұрыстығын тексерілуі кіргізілуі керек:

• қысқа мерзімді қаржылық инвестициялардың баланста көрсетілуі;
• қысқа мерзімді қаржылық инвестицияларды бағалау мен қайта бағалау;
• бағалы қағаздарды сатып алу бойынша жазуларды жүзеге асыру;
• бағалы қағаздардың сатып алу мен мен номиналды құнының арасындағы айырманы есептен шығарудың есепте көрсетілуі;

Қысқа мерзімді қаржылық инвестицияларды  баланста көрсетілуі реті мынадай: баланс-Бас  кітап-есеп регистірлері бастапқы құжаттар. Алынған акциялар, сертификаттар, облигациялар, жүргізілген салымдардың сомаларына куәлік, қарыздарды беру туралы келісімдер-бағалы қағаздарды сатып алуды растайтын құжаттар болып табылады. Бағалы қағаздарды сатуды растайтан құжаттар болып-сату-сатып алу актілері, қарыздарды және облигацияларды өтеуді растайтын төлем тапсырмалары, т.б. болуы мүмкін. Есеп саясатын жазу барысында субьект қаржылық инвестицияларды бағалау әдісі мен қайта бағалаудың себептері мен мерзімін көрсетуі керек.

Егер қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар сатып алу мен  ағымдағы бағалардың төменгісімен бағаланса, онда баланстық құн жеке инвестиция түрлері негізінде, жалпы инвестиция түрлері бойынша жиынтық портфелі негізде анықталады. Қысқа мерзімді қаржылық инвестициялардың ағымдағы құнның өзгеруінен болатын табыс немесе зиян сол есепті кезеңде танылады.

Облигация аудиті кезінде оларды эмиссия кезінде жарияланған жобалық пайыздар осы жіктегі нарықта айналымда жүрген облигациялардың пайызымен сәйкес келмейтінін ескеру керек. Осыған байланысты келесідей түсініктер ажыратылады:

• қарыз мерзімнің ішінде пайыздар төленетін, облигацияны айналымға шығарғанда белгіленген номиналды пайыздық қойылым;
• осы жағдайда табыстылық пен тәуекелге байланысты нарықта төленетін сомаға байланысты ағымдағы (нарықтық) құн.

Облигацияның әрбір эмитенті облигацияны шығару құны мен нарықтық құнның сәйкестігіне жетуге тырысады. Әдетте, облигацияны орналыстыру  кезінде оның құны нарықтың құннан төмен немесе жоғары болады. Егер де номиналдық құн сатып алу құнынан  жоғары болса, онда облигация сыйақымен  шығарылады. Сыйақы-сатып алу құнының  номиналды құннан жоғары айырмасы ретінде  анықталады. Сыйақы инвесторға қарызды  өтегенде қайтарылмайды, облигацияның айналыста   жүру мерзімінің кезінде пайыздарды төлеу шығындарын азайту арқылы біртекті есептен шығарылады. Сыйақы неғұрлым азайса, облигация құны соғұрлым номиналды құнға соғұрлым номиналды құнға жақын болады. Облигацияны өтеу мерзімінің соңында ағымдағы құн номиналды құнға тең болады. Облигация есебі мен аудитінде осы жағдай өте маңызды, себебі облигация айналымының соңында эмитент осы соманы төлеуге міндетті. Яғни, табысты есептеген кезде сатып алу мен номиналды құнның арасындағы айырма қайта есептеледі. Бұл жағдайда мынадай бухгалтерлік жазулар жасалды:

Д-т 1270 «Қысқа мерзімді сыйақылар» шоты – бағалы қағаздар бойынша  табыс сомасына, 1130 «Қысқа мерзімді инвестициялар» - сатып алу мен  номиналды құн арасындағы айырмасына, К-т есепшоты 6110 «сыйақы бойынша  табыстар» «Қысқа мерзімді сыйақылар» - 1270 пен 1130 «Қысқа мерзімді инвестициялар» шотына жатқызылған жалпы сомасы.