Экономикалық өсу, оның элементтері және даму кезеңдері. Неоклассикалық және Кейнсиандық үлгілер

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым  министрлігі

Алматы  экономика және статистика академиясы

 

 

“Экономика және менеджмент” кафедрасы

 

 

 

 

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: “Экономикалық өсу, оның элементтері және даму кезеңдері. Неоклассикалық және Кейнсиандық үлгілер”

№10FN1SK0101тобының I курс студенті

Мамандығы:“Қаржы”

Студенттің аты-жөні: Дүйсебаев Д.Б.

 

 

 

 

 

 

                                                      Ғылыми жетекшісі: Оразгалиева  Э.Б.

 

Бағасы:  _______________

 

«____»____________2010 жыл

 

Жетекшінің қолы: _______________

 

 

 

 

 

 

Алматы 2010жыл

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Жоспар :

 Кіріспе....................................................................................................................3

 

I.АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМНЫҢ жалпы түсінігі және ОНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ  МӘНІ....................................................................................5

     1.1.Акционерлік қоғам  түсінігі және экономикада алатын  рөлі............................................................................................................................5

 

1.2.Акционерлік қоғамның атқару  органы мен басқару принциптері .............9.

 

     1.3.Қазақстандағы   акционерлік қоғамдардың  қалыптасуы  мен  дамуы......................................................................................................................15

 

II АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМ қызметінің тиімділігін талдау................................................................................................................19

 

2.1. «Қазақстан Темір Жолы»ұлттық  компаниясы» акционерлік қоғамының  құрылу  тарихы ........................................... .........................................................19

 

      2.2. «ВЧД-23» АҚ Семей  пайдалану вагон депосының өндірістік-шаруашылық  қызметін  талдау............................... ..... ......................................21

 

 ІІІ  «ВЧД-23» АҚ Семей  пайдалану вагон депосының қызметінің  тиімділігін бағалау....................................................................................................................26

 

Қорытынды......................................................................................................31

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі....................................................32

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

           Қазақстан  экономикасының басқарудың және  шаруашылық жүргізудің нарықтық  механизміне өтуіне байланысты  соңғы жылдары кәсіпорындардың  бірнеше ұйымдастырушылық-құқықтық  формалары пайда болды. Олардың  ішінде негізгілердің бірі болып  табылатын акционерлік қоғам  (АҚ). Нарықтық экономика жағдайында  басты мақсат ретінде АҚ бастарудың  тиімді жүйесін алу және кәсіпкерліктің  осы перспективалық құқықтық  формасының басымдылығын іске  асыру болып табылады.

АҚ ұйымдастыру  және басқару іскерлігін қамтамасыз ететін құжаттардың негізгілердің  бірі – Қазақстан Республикасының  «АҚ туралы» заңы.

Қазақстан экономикасының өтпелі кезеңінде «АҚ туралың  заңының тиімсіз болуы, ал кейбір жағдайда АҚ-ның осы заңды орындалмауына  әкеп соқтырды. Осыған байланысты заңның кейбір бөлімдеріне өзгертулер мен  толықтырулар еңгізіп, АҚ басқару және іскерлік формасына ең тиімді жайдайлар  жасала басталды.

Өтпелі экономика  елдері үшін ірі акционерлік компанияларын  басқару аса өзекті мәселенің  бірі болып табылады. Ірі кәсіпорындар өндіріс қызметінің орталықтандырылған жоспарлаудан, ірі ауқымды бизнесті ұйымдастырудың нарық нышандарын пайдалануға  көшу, ірі ұйымдастыру құрылымдардың  ұзақ мерзімді тұрақты даму проблемаларына көп көңіл бөлуді талап етеді. Олардың көбі акционерлік нышанға  лайық келеді.

Қандай да ұйым жұмысындағы жетістік, ол мемлекеттік  құрылудағы немесе өндірістік кәсіпорын  болсын, басқарудың оптимальды құрлымын қамтамасыз ету жағдайында жүзеге асуы керек. Басқарудың оптимальды құрлымын құру үшін ең алдымен, басқару органның жұмысшыларының тәжірибесі мен біліктілігі  керек. АҚ басқарудың тиімді жүйесін  құрудағы тағы бір қиыншылығы, ол «бір ғана қожайынған мойынсынатын қазақстандық менталитеттің ерекшелігі. Нарық  тек менталитеттің өзгеруге әкеліп қоймай, сонымен қатар АҚ басқаруы да жаңа функциялардың пайда болуы  мен фирманы басқарудың ұйымдастырушылық жүйенің өзгеруіне әкелді.

Қарастырылып отырған  курстық  жұмыс тақырыбын «  Шаруашылық жүргізудің  жаңа үлгісіндегіакциялар мен акционерлік  қоғамдар » деп таңдауға себеп болды.

Курстық жұмыстың мақсаты – республикамыздағы акционерлік қоғамдардың қазіргі жағдайларын талдай отырып, олардың қызметінің негізгі мәселелерін зерттеп талқылау, сондай-ақ, олардың қызмет тиімділігін арттыру жолдарын анықтау болып табылады.

Осыған сәйкес, курстық жұмыста көзделген мақсатпен  қатар, келесідей міндеттер қойылды:

• Акция жіне акционерлік қоғам  түсінігін, басқару принциптерін  қарастыру, қоғамның қалыптасуы мен даму деңгейлерін қарастыру, оның экономикалық мәні мен алатын орнын талдау.
• Акционерлік қоғам қызметінің тиімділігін бағалауға мүмкіндік беретін көрсеткіштерді анықтап, олардың экономикалық мәнін ашу.
• Зерттеуге алынған «ВЧД-23» АҚ Семей пайдалану вагон депосының деректерін пайдалана отырып, кәсіпорынның техника-экономикалық негіздемесін жасау.
• «ВЧД-23» АҚ Семей пайдалану вагон депосының қызмет тиімділігін бағалау.
• Акционерлік қоғам қызметінің экономикалық тиімділігін арттыру жолдарын анықтап, оларды талқылау.

Курстық жұмыстың теориялық-әдістемелік негізін Қазақстан Республикасының «Акционерлік қоғам туралы» заңдары, Үкіметтің Қаулылары, «Қазақстан темір жолы» Ұлттық компаниясы АҚ-ның жарғылары, Президент Жолдаулары, ҚР Статистика жөніндегі Агенттігінің мәліметтері мен «ВЧД-23»Семей пайдалану вагон депосының деректері құрайды.

Курстық жұмыстың құрылымы кіріспеден, 3 бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Бірінші бөлімде  акционерлік қоғам  және оның тиімділігін  бағалау мен арттырудың  теориялық  мәселелері қарастырылды.

Екінші бөлімде  Қазақстан Республикасының «Қазақстан темір жолы» Ұлттық компаниясына   жалпылама талдау жасалынды. Сонымен  қатар, «ВЧД-23»Семей пайдалану вагон  депосының мысалында кәсіпорын  қызметінің тиімділігі талданды.

Үшінші бөлімде  акционерлік қоғам қызметінің өзекті мәселелері қарастырылып, оны арттыру  жолдары мен амалдары талданды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

I.АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМНЫҢ жалпы түсінігі және ОНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ  МӘНІ

1.1.Акция және   акционерлік  қоғам түсінігі және экономикада  алатын орны.

 

Акция – үлестi немесе меншiктi куәландыратын бағалы қағаз. Ол иемденушiсiне компанияның капиталының, мүлкiнiң, кiрiсiнiң бiр бөлiгiне заң жүзiнде меншiк құқын бередi. Компания қанша уақыт жұмыс iстеп тұрса, акция да сонша уақыт қолданылады. Бiрақ осы уақыт iшiнде акцияның иесi сан рет өзгеруi мүмкiн. Акционердiң акцияны шығарған компанияға қайтаруға құқы жоқ. Акционерлiк капитал бөлiнбейдi. Акционер оны тек екiншi нарықта сатуына болады.

     Акцияны шығару мына жағдайда  болады:

      меншiктi акцияландырғанда, яғни акционерлiк  қоғам құрып,                                                                             оның жарғылық капиталын қалыптастырғанда;

• бар компанияны акционерлiк қоғам ретiнде қайта құрғанда;
• жарғылық капиталды қосымша молайтқанда.

     Атап айтқанда, жарғылық капитал деген шығарылған акциялардың бастапқы жиынтық құны. Ол, өз кезегiнде, айналымдағы капитал (жай және артықшылықты акциялар) және компанияның портфелiнде қалған бағалы қағаздар болып бөлiнедi. Оларды компания кез-келген уақытта өз ойынша пайдалана алады.

Акция белгiлi бiр жағдайда акционерлiк қоғамның өз капиталын ұлғайтуға және оны инфляциядан қорғау үшiн жұмсауға болатын бағалы қағаздардың бiрден-бiр түрi. Акция компанияның акционерлер алдындағы қарыз мiндеттемесi.

     Акция бiрнеше түрге жiктеледi. Бiр жағынан, бiр акционерден  басқа бiреуге беру тәсiлi бойынша:  атаулы және иесi ұсынушы болып  екiге бөлiнсе, екiншi жағынан, корпорацияны  басқаруға қатынасу құқығы бойынша  - жай және артықшылықты акция  деп те екiге бөлiнедi. Корпорация  тек өзiнiң жарғысында бекiтiлген  акцияларды ғана шығара алады.

Акционерлік қоғам дегеніміз қатысушылардың қоғамға деген мендеткерлік құқықтарын куәланлдыратын,  жарғылық капиталы белгілі бір акция санына бөлінген коммерциялық ұйым. Акционерлер қоғамның міндеттеріне жауап бермейді және тек сатып алған акция құнымен шығын тәуекеліне барады.

Қоғам балансында ескерілетін иелігінде жекелеген  меншігі бар, өз атынан заттай және заттай емес құқықтарды иеленіп жүзеге асыратын заңды тұлға.

Акционерлік қоғам заңға қайшы келмейтін  кез-келген іс-әрекетке құқылы. Қоғамның іс-әрекеті негізінен құнды қағаздар мен акция операцияларынан пайда  табуға бағытталған.

Қоғам құрылтайшылары арқылы қайта құрылуы немесе жұмыс  істеп жатқан заңды тұлғаның қайта  ұйымдастырылуы (бірігу, бөліну, сіңіру, қайта құрылу) мемлекеттік тіркеуден  өткен сәттен бастап құрылуы деп  есептеледі.

Қоғамның  барлық органдарына және акционерлеріне талаптардың орындалуы негізгі  құжат қоғамның жарғысы болып  табылады. 

Акционерлік қоғамның акциялары 

Акция – меншік титулы, жазбаша куәлік, акционерлік қоғам капиталына қаржы салымын куәландыратын бағалы қағаз болып табылады.

Ол акция  иесіне Акционерлік қоғамның істеріне қатысуға, салынған капитал мөлшеріне  байланысты белгілі көлемде дивиденд алуға құқық береді. Акция иесі – акционер болып табылады. Акционер Акционерлік қоғамның кредиторы  болып табылмайды, сондықтан күнделікті дивиденд төлемін және акцияны сатып  алуына (егер акция курсы төмендейтін  болса) фирмадан талап етуге құқы жоқ. Акционерлердің жылдық табысының (дивиденд) көлемі баланста көрсетілген  табысына тәуелді. Жалпы акционерлік  жиналыста осы табыс үлесін дивиденд түрінде болу және төлеу, табысты  қолдану сұрақтары шешіледі. Табыс  акция мөлшеріне байланысты пропорционалды бөлінеді.

Егер Акционерлік  қоғам тиімді жұмыс істесе, онда акционерлік капиталды көбейтуге  мүмкіндік болады. бірақ акция  иелері акционерлер санын көбейтуге  ұмтылмайды, себебі әр акционер қайта  шығарылған акцияны алуға ерекше құқық алады. Әрбір акционер «ескі  акция мөлшеріне пропорционалды суммада жаңа акция ала алады.

Бағалы қағаздар нарығында, әсіресе қор биржасында, компанияның іс жүзіндегі қоры ешқандай шайқалусыз дамуына қарамастан, бір  кәсіпорынның акциясы бір уақытта  әр түрлі баға (курсқа) ие бола алады.

Акционерлік қоғам табысы келесідей қолданылады: бір бөлігі акционерлер арасында таратылады,  екінші бөлігі акционерлік  қоғамның резервіне бағытталып, капитал  ұлғаюына немесе кәсіпорын құлдырағанда дивиденд төлеуге қолданылады.

Әдетте, Акционерлік  қоғам «жасырын резервтердің  өсіруге  жағдай жасайтын саясатты жүргізеді. Резервте жиналымдар біткеннен кейін акционерлік  компания дивидендтерін төмендетеді. Бұл Акционерлік қоғам күйреуінің бірінші белгісі. Акция иелері аз дивидендтер әкелетін акциялардан  құтыла бастайды. Бұл акция курсының номиналды құнынан төмендеуіне  әкеледі. Егер Акционерлік қоғам  қызметін тоқтатса, онда акция ұстаушылар Акционерлік қоғамға салған қаржысын толығымен жоғалтады, ал акция ешкімге  керек емес қағазға айналады.

Акционерлік қоғам қалыпты жұмыс істеген  жағдайда акция ұстаушы өз акциясынан қоғам жұмысына сәйкес дивиденд алады. Мысалы, 50 теңгелік акция табысы 6 теңге  құрайды. Сондықтан, бір акция дивидендті 6 теңге құраса, онда акционер жылдық 12% алады. Қоғам құрылған кезде алғашқы  акциялар номиналды  құны бойынша  сатылады. Кейіннен олар өте жоғарырақ курс бойынша сатылады. Бұл жағдайда табыс көлемін іс жүзінде келесі формула бойынша анықтайды:

Қор биржасында және банкте акция сатылу мен сатып  алу бағасын акция курсы деп  аталады. Ол негізгі екі факторға тәуелді: дивиденд мөлшеріне және саудалық пайыз көлеміне. Әрине, төленетін  дивиденд көлемі жоғары болса, яғни оның курсы жоғары.

Акция сатып  ала отырып, ақшалай қаржы иесі әрдайым алынған дивидендтің, аз капитал салымын берік табысқа  кепіл беретін банк немесе өнеркәсіп  облигациясынан кепілмен ала алатын табыстармен салыстырады.

Банктік пайыздық көрсеткіш акция курсының төмендеуі  мен жоғарылауына әсер ететін фактор: банктік пайыз жоғары болған сайын, қор биржасындағы акция курсы  соншалықты төмендейді және керісінше. Айталық, акцияның номиналды 100 теңгелік құны 12 теңге көлемінде дивиденд әкеледі, ал ссудалық пайыз көлемі – 4. Онда бұл акция қор биржасында 360 теңге курспен сатылады, өйткені  дәл осындай соммамен банкке жылдық 4% есеппен қойылған сомма 12 теңге  әкеледі.