Автор работы: Пользователь скрыл имя, 19 Декабря 2010 в 09:06, практическая работа
1.Құрамындағы жай сөйлемдері көбіне жалғаулық шылаулар арқылы байланысады.
2.Мағыналарының жарқындығына қарай іргелес тұрып, интонация арқылы байланысады.
Салалас
құрмалас сөйлем
Мақсат: «Салалас құрмалас сөйлем» тақырыбымен білімдерді жүйелеу
Құрамындағы жай сөйлемдердің баяндауыштары тиянақты болып, өзара тең дәрежеде(салаласа)байланысады.
Құрамындығы жай сөйлемдері 2 түрлі жолмен байланысады:
| Ынғайлас | Қарсылықты | Себеп-салдар | Кезектес | Талғаулы | Түсіндірмелі |
| Бір-біріне
жақын болған оқиғаларды білідіреді.
(және, әрі, да, де, та, те) Мысалы:Биыл жайлауда болдым және ауылдағы ағаларымның уйіне бардым. |
Жай сөйлемдерінің
мағыналары бір-біріне қарама-қарсы
болып келеді.
(бірақ, дегенмен, сонда да, сөйтсе де, әйтсе де, алайда) Мысалы: Оның даусы жақсы, бірақ ән айтуды жақтырмайды. |
Жай сөйлемдерінің
бірі екіншісінің себебін білдіреді.
(өйткені, себебі, сондықтан, сол үшін т.б.) Мысалы: Биыл шөп қалың шықты, өйткені жаңбыр көп жауды. |
Іс-қимылдың кездектесіп
келетінін білдіреді.
(бізде, біресе, кейде.) Мысалы: Олар біресе тоқтап демалады, біресе күн ұзақ жүріп алады. |
Жай сөйлемдерінде
айтылған іс-әрекеттің біреуі ғана
орындалады.
(не, немесе, әлде, я, яки, әйтпесе, не (я) болмаса) Мысалы: Ертерек үйге дәрігер шақыру керек немесе ауруханаға бару керек. |
Соңғы сөйлемі алдыңғы
сөйлемінің мағынасың түсіндіріп тұрады.
Жалғаулығы жоқ. Мысалы: Қорыққаны сонша-орнынан тұра алмай қалды. |
Салалас
құрмалас сөйлемнің 6
түрі бар:
Жалғаулықсыз
салалас қүрамалас
сөйлем
Салалас құрмалас
сөйлемнің жай сөйлемдері ке»де
жалғаулықсыз байланысады.
| Түрі | мысал |
|
Олар төмен түсіп
еді, жол екіге бөлінді.
Маған ойыншық берді, ағама доп берді. |
|
Күн жауып кетті,-оны
елеген ешкім болмады.
Бас болу оңай,-бастамақ қиын. Көз-қорқақ, қол-батыр. |
|
Еңбек қылмай тапқан мал дәулет болмас: қар суы сықылды тез суалар. |
|
Жалғаулықсызы жоқ, себебі жалғаулығын алып таспаса, бұл сөйлемнің мағынасы ыңғайлас салаласқа ауысады. |
|
Ауырып отырды ма, кешегі оқиға есіне түсті ме, бүгін ол ешкіммен сөйлеспеді. |
|
Қорыққаны снша –
орнынан тұра алмай алмай қалды.
Оның келмеген себебі мынау: кеше жұмыстан кеш қайтты. |
Қорытынды: Тақырыпты қайта айтыды біз мына жүмысты істеп, оның істімен білімдерді жүйеледі.