Қаланың жарнамаларын жасаудың тарихи деректері және теориялық негізідері

Қаланың жарнамаларын жасаудың тарихи деректері  және теориялық негізідері

        Жарнаманың ерте бiр түрi, қалалық  айқайшы . Ежелгi Греция "Алтындай  ғасыр" Афины көшелерi бойынша  құлдардың сатулары туралы жариялап  жүретiн. Айқайшылар мал және  басқа  тауарларды көрдi. Жарнаманың  тағы бiр түрi ол  әбзелшiлер  өз затының   мандайларына құратын  таңба қоятын болды. Қауесет  сайын әбзелшiнiң абыройы, сатушы  туралы хабарды  таратып жiбердi ,кейін олар тек  таңбамен  тауарды iздей бастады. Тауарлық  таңбалар және марка атаулары  бiздiң күнде де сапасын айыра  алу үшін бұл мақсат  пайдаланады.  Таңбаның маңыздылығы, өндiрiс  және нарықта  саласында   күннен күнге ұлғая  түсті.

      Жарнаманың тарихтарында бұрылатын тармақпен 1450 жыл, баспа станогiнiң Гутенбертiн өнертабысыныңтамған  жылы болып есептеледі.. Жарнама берушiге  өз хабарын қайтадан  қосымша даналарын көшіруге қажет емес еді. Алғашқы баспа жарнамалық хабарлаулары Лондонда 1472 жылдары  пайда болды, 1611 жылда баспаханалары бар жарнама берушi дәнекерлiк ашық бiрiншi жарнамалық бюро сонда болды. Париждағы 1631 жылда "Франс газеттерде"  азықтармен және мал орындарды көтермелiк-бөлшек сауда туралы дабылдаған жарнамалық хабарлау баспаға шығарған анықтама кеңсесiн жасады.

      1622жылы  " Уикли Ньюс"  деп аталған ағылшын тiлiндегі бiрiншi газет халық арасында улкен қызығушылық танытты . Эдисон және стилолар кешiрек "Тэтлер"  газетiнің жарнамасына сенiмдi жақтаушы болып, сыйлық бере бастады. Эддисон жарнамалық мәтiндердiң құрастырушыларына келесi кеңестi басып шығарды: "Жарнамалық хабарлауды жазуды ,Ұлы көркемөнер дұрыс тұрғыда iздеп табу  үшiн оқырманның зейiндiлiгiнде  болу үшін, қаладағы небір  банкротства туралы хабар қағаздардың арасында жоғалып қалмас үшін небір  мүмкіндіктер жасады."

    

        Жарнаманың ең үлкен құлпыра гүлдеуi Америка Құрама Штаттарында  бастады.Жарнаманың әкесiн Франклиннiң Бенджамины деп санайды.Оның"Газетт" атты мұқабасы ,1729 жыл пайда болған колониалдық Американың барлық газеттерiнiң арасында өздiң үлкен тиражы және жарнамалық жариялауларды өздiң үлкен көлемiне қол жеткiздi. Фотосуреттiң 1839 жылындағы өнертабыс жарнамалық хабарлауларды айтарлықтай жақсартып ақиқаттық және ақиқаттықтың оларына қосып жандандырды. Жарнаманың бесiгiне Америка айналуына бiрнеше факторлардың мүмкiндiк туғызды. Бiрiншiден, американдық өнеркәсiп тауарлардың молдығы арқасында пайда болған механикаландыруды өндiрiске енгiзудi процессте және тұтынушылардың қажеттiлiгi көбiрек сатып алуға сендiруге пайда болды озды. Екiншiден, су бекiтуiрек, жол және кәдiмгi жолдардың ғажайып желiсiнiң жасауы тауарлар және жарнаманың құралдарының ауылшаруашылық аудандарында нақты жеткiзумен жасады. үшiншiден, бастапқы бiлiмнiң 1813 сөзсiз жылындағы кiрiспесi газеттер және журналдардың өсуiне сауаттылықтың дәрежесiн арттырып мүмкiндiк туғызды. Жарнама бүгiн информациялық фонменғана емес, қоғамның құрылымы туралы мәлiметтiң маңызды көзiмен болып табылады. Ол идеалдар бiздiң елестетуіміздін алдында суретiн салады - шиқылдай тамаша, тамаша көңiл күй, тамаша киiмдер, аяқ киiм, косметика, мiнсiз таза автомашина, мiнсiз таза тұрғын-үй, тамаша жанұя, мiнсiз таза кеңсе. Ол "Нестабильность" (instability )  ұғымын топтастыруға болған (global village culture ) тұтынуды қазiргi қоғамның жаңа мәдени концепттерi restlessness, perpetual change, division, uncertainty, transition, discontinuity сияқты көрсетуге болатын жаңа құндылықтарды бiзге сенiм туғызады. Социологтердi растайды, әжуамен "Стабильность  дәуiрi" нің мәдени байлықтарына жататын жас буындардың санасында "прижилась " қалыптасты.Динамизм, құбылмалылық, тұрақсыздық қазiргi техногендi өркениет үшiн бастаушы құндылық болды. Олар экономиканың ғаламдану дәуiрдiң мәдени бiрлестiгiнiң концепттерiнiң құрылымдарына оңай бейiмделдi. 

                                    
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

                                     1-тарау. Жалпы ережелер 

1-бап. Заңның  мақсаттары  

Осы Заңның мақсаттары жарнаманы жасау, тарату, орналастыру  және пайдалану үшiн қажеттi жағдайларды  қамтамасыз ету, жарнама саласындағы  жосықсыз бәсекеден қорғау, жөнсiз  жарнаманы болғызбау және оларға тыйым салу болып табылады. 

 

2-бап. Заңның  қолданылу аясы  

1. Осы Заң  Қазақстан Республикасының аумағында  жарнама жасайтын, тарататын, орналастыратын  және пайдаланатын жеке және  заңды тұлғалардың қызметi процесiнде  туындайтын қатынастарға қолданылады. 

2. Осы Заң  жеке тұлғалардың кәсіпкерлік  қызметті жүзеге асырумен байланысты  болмайтын хабарландыруларына, соның  iшiнде бұқаралық ақпарат құралдарындағы  хабарландыруларына, сондай-ақ Қазақстан  Республикасының заң актiлерiне  сәйкес жүзеге асырылатын саяси  үгiт пен насихатқа қолданылмайды. 

3-бап. Негiзгi ұғымдар  

Осы Заңда мынадай  негiзгi ұғымдар пайдаланылады:

1) жарнама - адамдардың  беймәлiм тобына арналған және  жеке немесе заңды тұлғаларға, тауарларға, тауар белгiлерiне, жұмыстарға, көрсетiлетiн қызметтерге қызығушылықты  қалыптастыруға немесе қолдауға  арналған және оларды өткiзуге  жәрдемдесетiн кез келген нысанда,  кез келген құралдардың көмегiмен  таратылатын және орналастырылатын  ақпарат; 

2007.19.06  № 264-III ҚР Заңымен 1-1) тармақшамен   толықтырылды

1-1) сыртқы (көрнекі)  жарнама – жылжымалы және жылжымайтын  объектілерде орналастырылған, сондай-ақ  ортақ пайдаланудағы автомобиль  жолдарының бөлінген белдеулеріндегі  және елді мекендердегі үй-жайлардың  шегінен тыс ашық кеңістікте  орналастырылған жарнама; 
 

2) жөнсiз жарнама  - мазмұнына, уақытына, таратылу, орналастырылу  орнына және тәсiлiне Қазақстан  Республикасының заңдарында белгiленген  талаптардың бұзылуына жол берiлген  жосықсыз, дәйексiз, әдепсiз, көрiнеу  жалған және жасырын жарнама;  
 

3) жарнама берушi - жарнама жасау, тарату және  орналастыру үшiн жарнамалық ақпарат  көзi болып табылатын жеке немесе  заңды тұлға;  
 

4) жарнама жасаушы  - жарнамалық ақпаратты тарату  және орналастыру үшiн дайын  нысанға келтiрудi жүзеге асыратын  жеке немесе заңды тұлға; 

5) жарнама таратушы - мүлiктi, соның iшiнде радио және (немесе) теледидар хабарларын таратудың  тexникалық құралдарын беру және (немесе) пайдалану жолымен және  өзге де тәсiлдермен жарнамалық  ақпаратты тарату мен орналастыруды  жүзеге асыратын жеке немесе  заңды тұлға; 

6) жарнама тұтынушылар  - жарнама арналған жеке және (немесе) заңды тұлғалардың беймәлiм тобы;

7) жүгiртпе жол  - жарнама таратудың теледидар  бойынша, кино және бейнеқызмет  көрсетуде берiлетiн тәсiлi, ол  теледидар экрандарында, сондай-ақ  дербес мониторларда - тұрақты орналастыру  объектiлерiнде жиынтығымен белгiлi  бiр ақпаратты құрайтын әрiптер, цифрлар, белгiлер тiркесiнiң тiзбектесiп  алмасуымен (қозғалуымен) сипатталады.

2007.19.06  № 264-III ҚР Заңымен  8) тармақшамен   толықтырылды

8) тауарлар (жұмыстар, көрсетілетін қызметтер) туралы  ақпарат – Қазақстан Республикасының  заңнамасында көзделген және  тауармен (жұмыстармен, көрсетілетін  қызметтермен), оның айырым белгілерімен  және оны пайдалану ерекшеліктерімен  таныстыру мақсатында сатып алушыға  (тұтынушыға) жеткізілетін тауарлар (жұмыстар, көрсетілетін қызметтер), дайындаушы, сатушы, жеткізуші туралы  мәліметтер.

4-бап. Қазақстан  Республикасының жарнама туралы  заңдары  

1. Қазақстан  Республикасының жарнама туралы  заңдары Қазақстан Республикасының  Конституциясына негiзделедi, осы Заңнан және Қазақстан Республикасының өзге де нормативтiк құқықтық актiлерiнен тұрады.

2. Егер Қазақстан  Республикасы бекiткен халықаралық шартта осы Заңдағыдан өзгеше ережелер белгiленсе, онда халықаралық шарттың ережелерi қолданылады.

5-бап. Жарнамаға авторлық құқық және сабақтас құқықтар

Жарнама авторлық құқықтың және сабақтас құқықтардың  толық немесе iшiнара объeктici бола алады. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар Қазақстан Республикасының заңдарына, сондай-ақ халықаралық шарттарға сәйкес қорғалуға тиiс.

2-тарау. Жарнамаға қойылатын жалпы және арнайы талаптар

6-бап. Жарнамаға қойылатын жалпы талаптар

1. Жарнама таратылу, орналастырылу нысанына немесе  пайдаланылатын құралына қарамастан, тiкелей ұсынылу сәтiнде арнаулы бiлiмсiз немесе арнаулы құралдарды қолданбай дәйектi әрi түсiнiктi болуға тиiс.

2007.19.06  № 264-III ҚР Заңымен  2 тармақ  өзгертілді (бұр. ред. қара)

2. Мерзімді баспасөз  басылымдарын қоспағанда, Қазақстан  Республикасының аумағындағы жарнама  мемлекеттік және орыс тілдерінде, сондай-ақ жарнама берушінің қалауы  бойынша басқа да тілдерде таратылады.

Жарнама мазмұнының бiр тiлден екiншi тiлге аудармасы оның негiзгi мағынасын бұрмаламауға тиiс.

Бұл ретте теледидар  мен радио арқылы мемлекеттiк тiлде берiлетiн жарнама күн сайынғы эфирге шығатын барлық уақыт бойы бiркелкi таратылуға тиiс.

2007.19.06  № 264-III ҚР Заңымен  2-1 тармақпен  толықтырылды 

2-1. Мерзімді  баспасөз басылымдарындағы жарнама  бұқаралық ақпарат құралын есепке алу туралы куәлікте бекітілген тілде таратылады.

3. 2007.19.06  №  264-III ҚР Заңымен   алып тасталды  (бұр. ред. қара)

4. Қазақстан  Республикасының заңдарына сәйкес  жасалуына және сатылуына тыйым  салынған тауарларды (жұмыстарды, көрсетiлетiн қызметтердi) жарнамалауға жол берiлмейдi.

Егер жарнама  берушi жүзеге асыратын қызмет лицензиялануға тиiс болса, онда тиiстi тауарды (жұмыстарды, көрсетiлетiн қызметтердi) жарнамалау кезiнде, сондай-ақ жарнама берушiнiң өзiн жарнамалау кезiнде, радиодағы жарнаманы қоспағанда, лицензияның нөмiрiн және лицензия берген органның атауын көрсету қажет.  
 

5. Қазақстан  Республикасының заңдарына сәйкес  тiркелмеген дiни ұйымдар мен дiни оқу орындарын жарнамалауға тыйым салынады.

6. Жарнама Қазақстан  Республикасының конституциялық  құрылысын күштеп өзгертудi, тұтастығын бұзуды, мемлекет қауiпсiздiгiне нұқсан келтiрудi, әлеуметтiк, нәсiлдiк, ұлттық, діни, тектік-топтық және рулық араздықты қоздыруды, қатыгездiк пен зорлық-зомбылыққа бас ұруды, порнографияны насихаттауға немесе үгiттеуге пайдаланылмауға, сондай-ақ Қазақстан Республикасының мемлекеттiк құпияларын құрайтын мәлiметтердi және заңмен қорғалатын өзге де құпияларды тарату үшiн пайдаланылмауға тиiс.

2007.19.06  № 264-III ҚР Заңымен  7 тармақ  өзгертілді (бұр. ред. қара)

7. Жарнама қоғамда  дүрбелең туғызбауға, жеке тұлғаларды  агрессияға бастамауға, сондай-ақ құқыққа қарсы өзге де әрекеттi (әрекетсiздiктi) қоздырмауға тиiс.

8. Жарнамаға  қойылатын шектеулер осы Заңмен және Қазақстан Республикасының басқа да заң актiлерiмен белгiленедi. 

7-бап. Жөнсiз жарнама түрлерi

1. Мынадай: 

1) жарнамаланатын  тауарларды (жұмыстарды, көрсетiлетiн қызметтердi) басқа жеке немесе заңды тұлғалардың тауарларымен (жұмыстарымен, көрсетiлетiн қызметтерiмен) салыстыратын, сондай-ақ олардың абыройына, қадiр-қасиетiне және iскерлiк беделiне кiр келтiретiн сөздерi, бейнелерi бар;

2) басқа өнiмдердi жарнамалауда пайдаланылатын фирмалық атауды, тауар белгiсiн, фирмалық ораманы, тауардың сыртқы безендiрiлуiн, формулаларын, бейнелерi мен басқа да коммерциялық белгiлемелерiн көшiрiп алу арқылы не олардың сенiмiн терiс пайдалану арқылы жарнамаланатын өнiмдерге қатысты тұтынушыларды жаңылдыратын;

3) кәсiпкерлiк қызметтi жүзеге асыру кезiнде пайдаланылуы тауардың (жұмыстардың, көрсетiлетiн қызметтердiң) сипатына, дайындалу тәсiлiне, қасиеттерiне, қолдануға жарамдылығына немесе санына қатысты жаңылыстыруы мүмкiн нұсқамалары немесе дәйектемелерi бар;  

2007.19.06  № 264-III ҚР Заңымен  4) тармақша  өзгертілді (бұр. ред. қара)

4) жарнамаланатын  тауарларды (жұмыстарды, көрсетiлетiн қызметтердi) пайдаланбайтын жеке немесе заңды тұлғалардың беделiн түсiретiн, қорлайтын және мазақ ететін;

2007.19.06  № 264-III ҚР Заңымен  5) тармақшамен  толықтырылды

5) Қазақстан  Республикасының заңымен жарнамалауға  тыйым салынған тауарлар жарнамасы,  егер мұндай жарнама тауар  белгісі немесе қызмет көрсету  белгісі жарнамалауға тыйым салынған  тауардың тауар белгісімен немесе  қызмет көрсету белгісімен айырғысыз  дәрежеде бірдей немесе ұқсас  басқа тауарды жарнамалау түрінде, сондай-ақ осындай тауарды дайындаушыны немесе сатушыны жарнамалау түрінде жүзеге асырылса, жарнама жосықсыз жарнама болып табылады.

2. Мыналарға: 

1) өнiмдердiң табиғаты, құрамы, дайындау тәсiлi мен күнi, мақсаты, тұтыну қасиеттерi, пайдалану шарттары, сәйкестiк сертификатының, сертификат белгiлерiнiң және мемлекеттiк стандарттарға сәйкестiк белгiлерiнiң болуы, саны, шығарылған жерi сияқты сипаттамаларына;

2) өнiмнің нарықта болуына, оны белгiлi бiр орында сатып алу мүмкiндiгiне;

3) жарнама тарату  және орналастыру кезiндегi өнiмнiң құны (бағасы) мен ақы төлеудiң қосымша шарттарына;

4) өнiмдердi жеткiзуге, айырбастауға, қайтаруға, жөндеуге және оларға қызмет көрсетуге;

5) кепiлдiк мiндеттемелерге, қызмет мерзiмдерiне, жарамдылық мерзiмдерiне;

6) қолданудың  болжамды нәтижелерiне;