Шпаргалка по "Истории Беларусии"

7 Билет

Увядзенне хрысціянства на Беларусі

На працягу другой паловы 1 тысячагоддзя хрысціянства авалодала еўрапейскім светам. Услед за Візантыяй і Рымам веру ў Хрыста прызналі франкі. У канцы Х ст. хрысціцца Кіеўшчына, Наўгародчына, Скандынавія. Ва ўсіх гэтых дзяржавах услед за пал-ітычным самавызначэннем ідзе прыняцце хрысціянства.

Не былі выключэннем з правіла старажытныя беларускія землі. У Х--XI стст. тут пачало распаўсюджвацца хрысціянетва ў яго ўсходнім адгалінаванні. Яно ішло ад спадкаёмцы высокай культуры антычнасці - Візантыі. 3 часам праваслаўе (так стала называцца ўсходняе хрысціянства пасля падзелу цэркваў у 1054 г.) становіцца пануючай рэлігіяй ва ўсходніх і цэнтральных рэгіёнах Беларусі.

К другой палове Х ст. феадальная фармацыя ва ўсходніх славян мела два важнейшыя фактары: феадальныя адносіны, якія сталі адыгрываць вядучую ролю ў эканоміцы, і дзяржаву, якая дамінава-ла ў сферы палітыкі. Але трэці істотны кампанент фармацыі -феадальная ідэалогія - адсутнічаў. Адпавядаючыя феадальным структурам погляды не былі аформлены ідэалагічна, не ўяўлялі сістэмы. Патрэба ў такой ідэалогіі была вялікая, што востра адчу-валася ў вярхах грамадства. Спроба вялікага кіеўскага князя Уладз-іміра рэфарміраваць язычніцтва і прыстасаваць яго да новых гіста-рычных ўмоў поспеху не мелі.

У эпоху станаўлення феадалізму язычніцкая рэлігія ператварылася ў фактар, які тармазіў развіццё грамадства. Яна не забяспечва-ла адносін панавання і падпарадкавання, прыводзіла да дарэмнага знішчэння матэрыяльных і людскіх рэсурсаў, адмоўна сказвалася на міжнародным гандлі, міжнародных палітычных сувязях з хрысціянскімі краінамі, ускладняла азнаямленне з дасягненнямі замежнай культуры.

Замена язычніцтва хрысціянскай верай была абумоўлена тым якасным скачком, які зрабіла ўсходняе славянства, пераходзячы ад ладу ваеннай дэмакратыі да феадалізму. Сацыяльныя, палітычныя, культурныя і іншыя змены канца 1 тысячагоддзя пацягнулі за сабой зрухі ў канфесійнай свядомасці, прывялі да яе перабудовы, адну форму рэлігіі замянілі другой, якая больш адпавядала новай гіста-рычнай абстаноўцы. Такой адэкватнай часу і новаму грамадству кан-фесіяй было хрысціянства. Патрэба ў адэкватнай рэлігійнай ідэалогіі была рэалізавана за кошт знешніх магчымасцей - пераняцця яе ў Візантыі, якой належала тады лідзіруючае становішча ў хрысці-янскім свеце. Гэта не быў выпадковы выбар. Аказалі свой уплыў наладжаныя, традыцыйныя палітычныя, гандлёвыя, культурныя сувязі з Царградам, са славянамі ў Цэнтральнай Еўропе і на Бал-канскім паўвостраве. Яны вызначалі менавіта такі накірунак царкоў-на-рэлігійнай арыентацыі ўсходнеславянскіх зямель. Пры зацікаўле-насці абодвух хрысціянскіх цэнтраў, Рыма і Канстанцінопаля, у аба-рачэнні ў сваю веру народаў Еўропы ўсходнеславянскія князі маглі самі выбіраць тое адгалінаванне хрысціянетва, якое найлепш павін-на было адпавядаць палітычным і культурным патрэбам дзяржавы

3 твораў павучальнага жанру належыць вылучыць спадчыну Кірылы Тураўскага (каля 1130-каля 1182 гг.), выдатнага літаратара і філосафа-багаслова. Аб яго жыцці да нас дайшлі ўрыўкавыя звесткі. Усе жыццё ён правёў у Тураве, вырас у багатай мяшчанскай сям'і і атрымаў высокую для тых часоў адукацыю. Затым пайшоў у манастыр і ўрэшце атрымаў сан епіскапа. Кірыла Тураўскі быў вядомы як майстар аратарскай прозы, выдат-ны палеміст. 3 ягонай спадчыны захавалася восем "слоў" - пропа-ведзяў, некалькі дыдактычных аповесцяў-прытчаў, два каноны і каля трыццаці малітваў-споведзяў. "Прытча пра душу і цела", "Пра сляпога і кульгавага", "Слова на Вялікдзень", "Аповесць пра бела-рызца і манаха". Творы Кірылы Тураўскага на працягу стагоддзяў пераходзілі з аднаго рукапіснага зборніка ў другі, змяшчаліся ў беларускіх першадруках. У цэнтры большасці твораў пісьменніка -клопаты аб духоўнай дасканаласці чалавека, якую аўтар разумеў у адпаведнасці з этычнымі і эстэтычнымі ідэаламі свайго часу. Творчасть филосафа и письменника з Турава была вядома далека за межами бел. земель.

Ефрасиння Полацкая (1104(?)-1167(?)) была дачкой Святаслава (у хрышчэнні Георгія) і ўнучкай Усяслава Брачыславіча. У 12-гадовым узросце яна пастрыглася ў манахіні і жыла ў келлі Сафійскага сабора ў Полацку, дзе займалася перапісваннем кніг для яго бібліятэкі. У канцы 1120-х гадоў Ефрасіння заснавала непадалёку ад Полацка жаночы манастыр, а ў канцы 1150-х - мужчынскі. Пры гэтых манастырах створаны былі школы, дзе вучыліся не толькі хлопчыкі, але і дзяўчынкі. Сёння вядомы некалькі мураваных забудоў полацка-віцебекай школы: Пятніцкая і Барысаглебская цэрквы ў Бельчыцах, Спаса-Ефрасіннеўская царква ў Полацку, Дабравешчанская царква ў Віцебску, княжацкі церам у Полацку. Буйнейшым   помнікам гэтай школы, найстаражытным мураваным храмам Беларусі з'яўляецца сабор Святой Сафіі ў Полацку. Гэты храм, магчыма, быў пабудава-ны не толькі як хрысціянская святыня, але і як сімвал незалежнасці Полацкага княства ад Ноўгарада і Кіева ў часы Усяслава Брачысла-віча. Яго ўзнікненне датуюць перыядам з 1044 па 1066 гады, па-водле іншых звестак ён быў збудаваны паміж 1050 і 1060 гадамі. Знутры храм быў аздоблены фрэскамі, рэшткі якіх захаваліся да нашых дзён.   У канцы жыцця Ефрасіння Полацкая адбыла паломніцгва ў Іерусалім, дзе і памерла. Мошчы яе былі епачагку перавезены ў Кіеў, а затым у заснаваны ёю Спаса-Ефрасіннеўскі жаночы манастыр каля Полацка. Асветніца з роду Усяслава была далучана праваслаўнай царквой да ліку святых за яе дзейнасць на ніве ўмацавання хрысціянскай веры і асветы. Дзень памяці Св. Еўфрасінні адзначаецца царквой 23 траўня. У ювелірным мастацтве шырока пачынаюць ужывацца філігрань, гравіроўка, залачэнне, ліццё. Сярод шматлікіх ювелірных вырабаў найбольш значнай каштоўнасцю з'яўляецца крыж, зроблены па заказу Ефрасінні Полацкай ювелірам Лазарам Богшай у 1161 г. Ягоная каштоўнасць тлумачыцца не толькі мас-тацкай дасканаласцю, Гэта была даразахавальніца для святых рэліквій, якія пасланцы полацкай князёўны прывезлі з Усходу. Крыж шасціканцовы, даўжынён 51 см, драўляны, пакрыты залатымі і сярэбранымі пласцінамі, абкладзены каштоўнымі камянямі, жэмчугам і выявамі святых, зробленымі ў тэхніцы перагародчатай эмалі. На баках яго знаходзіцца надпіс, у якім пад пагрозай праклё-ну забараняецца перанясенне крыжа са Спаса-Ефрасіннеўскай цар-квы, якой ён быў ахвяраваны. Падчас вайны Полацка са Смаленс-кам смаляне вывезлі крыж да сябе. Вярнуў яго ў Полацк Іван IV, даўшы такі зарок у выпадку ўзяцця горада. У 1812 г. крыж схавалі ў сцяне Сафійскага сабора, а ў 1841 г. зноў паклалі ў адноўленую Спаеа-Ефрасіннеўскую царкву. У 1920-я гады падчас барацьбы з рэлігіяй ён быў перанесены ў царкоўна-археалагічны музей, а за-тым у сутарэнне Магілёўскага банка. Адтуль гэтая святыня знікла напярэдадні ці ў час вайны.